خانه‌ای که میزبان مهمانان سرّی بود
خیابان لاله‌زار امروزی میان کابل‌ها و لوسترها و کلید و پریز ها گم شده است. شاید اگر الان گذرتان به این خیابان که روزگاری پاخور آلامدترین مردمان تهران قدیم بود بیفتد به سختی باور کنید که روزگاری بخش زیادی از این خیابان کم عرض را باغ های فراخ تصرف کرده بودند. خانه باغ ظهیرالدوله که بعدها به اتحادیه مشهور شد یکی از ده ها باغ بزرگ تهران بود که در حوالی شمال ارگ شاهی قرار داشت.
گروه ایرنا زندگی - حتی مخروبه‌اش هم نگاه را به خود قفل می‌کرد. مثل رمانی قدیمی با کاراکترهای سالخورده یقه عابران را می‌گرفت و رها نمی‌کرد. از خوش اقبالی خانه باغ متروکه اتحادیه بود که به دلیل عدم رسیدگی از فهرست خانه‌های تاریخی در انتظار مرمت خارج و در مزایده‌ای به تملک شهرداری تهران درآمد. حالا این خانه سرتیتر اخبار گروه ها و انجمن های حراست از خانه های تاریخی پایتخت شده است. به زودی درب های آن پس از انتظار چند ساله به روی مخاطبانش باز می شود و خاطره آمد و شد آدم ها با هزار و یک قصه ناگفته دوباره در بیرونی و اندرونی و جلوخان این عمارت جان تازه می‌گیرد.
اینجا محل اختلاف خاندان امین‌الضرب و اتحادیه بود
سید عبدالله انوار مورخ تهران معاصر درباره سرگذشت این باغ مطالعات تاق و جفتی دارد. آنچه که از بالا و پایین کردن اسناد به دست آورده نشان می‌دهد که این خانه باغ اعیانی تا مدت ها محل اختلاف دو خاندان مشهور تهران قدیم یعنی امین الضرب و اتحادیه بوده است: «قسمتی از این باغ بعدها به سفرات بلژیک فروخته شد و بخش کوچکی ار آن را پسر ظهیرالدوله حفظ کرد. اما بخش سفارت بلژیک هم در زمان پهلوی دوم به خانواده امینی فروخته شد. قسمتی از منزل مسکونی این باغ که باقی مانده بود در سه دانگ به وسیله ظهیرالدوله به یکی از خوانین بختیاری فروخته شد و سه دانگ دیگربه صورت رهن در اختیار مرحوم امین الضرب قرار گرفت. سه دانگ خانه بعدها به مرحوم اتحادیه فروخته شد. از آنجا که سه دانگ خانه در اختیار مرحوم امین الضرب بود کار به طرح دعوی در محضر امام جمعه خویی کشید. پس از سال‌ها گفتگو و کشمکش و طبق اسناد این دو خاندان مرحوم اتحادیه مالک ۶ دانگ خانه شد و با پرداخت حق و حقوق خانواده امین السلطان ورثه او را راضی کرد و باغ زیبای اتحادیه را بوجود آورد.»
جانمایی این عمارت آن را بر سر زبان‌ها انداخت
این روزها پیش نظر مبارک تان نباشد که میدان فردوسی وسط بی سر و تهی تهران افتاده و ده جور طرح با ربط و بی ربط رفتن به آن را هر روز سخت‌تر می‌کند. تا همین ۶ دهه پیش این خیابان سرحدات شمالی تهران بود و بعد از آن جاده شمیران شروع می‌شد و به کوهپایه‌های یا میدان تجریش امروزی می‌رسید. خانه اتحادیه در دوره قاجار توسط ظهیرالدوله مابین خیابان های فردوسی و لاله زار ساخته شد و خیلی زود اسم و رسمی به هم زد.
تالارهای این خانه میزبان مهمانان سری بود
بیشتر باغ‌های لاله زار در دوره احمد شاه قاجار و در بلبشوی وضعیت ناپایدار سیاسی و اقتصادی آن زمان فروخته شدند. در سال ۱۲۶۱ شمسی بخشی از این باغ بزرگ به میرزا ابراهیم خان پدر علی اصغر خان اتابک فروخته شده بود. با مرگ ابراهیم خان پسرش که امین السلطان لقب داشت بخش های دیگری را خریداری کرد و به این باغ افزود. این خانه پس از مدتی به میرزا احمد خان اتابک رسید و در زمان صدارت او میزبان مهمانی های سری و سرنوشت سازی شد. بسیاری از سفرا و مهره‌های اصلی دربار دراین خانه آمد و شد داشتند و همواره آن را پناهگاهی امن برای خود می‌دانستند.
فروش باغ امین‌السلطان به سینمادار ها
وارثان امین السلطان در سال‌های بعد بی توجه به ارزش باغ آن را به سینما دارهای لاله زار فروختند. سینما جهان، سینما شهرزاد، یک مجتمع تجاری و یک پارکینگ بزرگ بعد ها در این زمین ها ساخته شدند. خانه باغ امین السلطان دیگر آن ابهت سابق را نداشت. شلوغی بدون تعطیلی خیابان با سانس های طولانی مدت سینما ها استخوان در گلوی این عمارت زیبا شد و کم کم آن را به حاشیه راند. زور طاق‌های و سر ستونها و گچبری ها و مقرنس کاری های اتحادیه به چراغ های نئون و الوان سر در سینماها نرسید و کم کم رو به فراموشی گذاشت.
رحیم اتحادیه منجی این خانه باغ شد
امین السلطان به عنوان صدر اعظم دربار قاجار چندان خوشنام نبود. خیلی ها خواهان خانه او بودند اما سر به سر شدن با ورثه آن رای شان را می زد. تنها کسی که برای احیای باقی مانده این باغ قدم پیش گذاشت «رحیم اتحادیه» بود که سرانجام در سال ۱۲۹۵ این خانه را از وارثان امین السلطان خرید. آن را به ۳۰ سهم تفکیک و بین فرزندانش تقسیم کرد. در سال های بعدی وارثان اتحادیه هم کم کم این زمین های ارزشمند را فروختند. عمارتی که وسط این باغ قرار داشت به ترمیم افتاد و آنچنان که می باید از آن نگهداری و حراست نشد.
دایی جان ناپلئون در این عمارت ساخته شد
در دهه ۵۰ بیشتر خانه های استخوان دار و قدیمی تهران ساکن داشتند. هنوز ردی از زندگی میان آن پنج دری ها و سقف های ضربی و هشتی های ورودی می شد دید. ناصر تقوایی کارگردان نام آشنای سینما به دنبال عمارتی می گشت تا درام و کمدی مورد نظر خود را در آن بسازد. تا این که یکی از وارثان اتحادیه قبول می کند تا این سریال در این خانه ساخته شود. از آن زمان تا کنون این عمارت به جا مانده از باغ های فراخ امین السلطان به خانه دایی جان ناپلئون معروف شده است.
خانه صدراعظم خانه همه ما شد
در سال ۱۳۸۹ بود که مالکان خانه اتحادیه شکایتی را در دیوان عدالت اداری تنظیم کردند. حرف حساب شان این بود حالا که این خانه دچار حریق و آتش سوزی شده و سازمان میراث فرهنگی نیز نظارت و رسیدگی بر آن ندارد این عمارت از فهرست آثار به ثبت رسیده ملی خارج شود. در سال ۱۳۹۴ سازمان نوسازی شهرداری این عمارت را به قیمت ۲۸ میلیارد تومان از وارثان اتحادیه خریداری کرد و آن را مورد مرمت قرار داد. این روزها خبر بازگشایی دوباره درهای این خانه تاریخی امید را در دل دوست داران معماری تهران قدیم زنده کرده است. متولیان سازمان نوسازی در مصاحبه‌هایی اعلام کرده‌اند که این عمارت کاربری عمومی پیدا می‌کند تا همه خانه صدر اعظم دربار خانه تمام ملت ایران شود.
اخبار مرتبط
