ریشه‌های تاریخی کهن ارامنه با ایران
مصاحبه دکتر ابراهیم متقی با شبکه 1 تلویزیون دولتی ارمنستان
دکتر ابراهیم متقی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و عضو کمیته علمی بنیاد مطالعات قفقاز که جهت شرکت در جلسه افتتاحیه دفتر بنیاد مطالعات قفقاز در دانشگاه دولتی ایروان به ایروان سفر کرده بودند به دعوت آقای پتروس قازاریان مجری توانمند شبکه یک تلویزیون دولتی ارمنستان مصاحبه‌ای در خصوص روابط دو جانبه ایران و ارمنستان و تحولات منطقه‌ای انجام دادند.
پتروس قازاریان:
امروز با دکتر ابراهیم متقی رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران گفتگو خواهیم کرد. عصربه‌خیر جناب دکتر متقی از اینکه دعوت ما را پذیرفتید متشکریم.
دکتر متقی: من هم خوشحالم که در خدمت شما هستم و در جمع ارمنی‌های عزیز که دارای ریشه‌های تاریخی کهن با ایران هستند.
پتروس قازاریان: همان‌طور که اشاره کردید روابط ارمنستان با ایران دارای گذشته فرهنگی بسیار خوبی هست. ما در حال حاضر نیز روابط درخشانی داریم. چه از لحاظ روابط دیپلماتیک و بازدیدهای مقامات عالی دو کشور و چه از نظر روابط عمومی بین مردم دو کشور عشق و احترام حاکم است؛ و این نیز امر بسیار مهمی می‌باشد. این روابط چقدر پتانسیل و ظرفیت‌ها برای تعمیق و توسعه بیشتر روابط بین دو کشور از لحاظ سیاسی و دیپلماتیک و امنیتی دارد. پتانسیل و ظرفیت‌های عمیق‌تر شدن آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دکتر متقی: بحث اصلی ایران و ارمنستان این هست که به لحاظ فرهنگی و تاریخی دارای ریشه‌های گذشته مشترک هستند. نکته دوم اینکه دارای منافع مشترک در حوزه منطقه‌ای هستند و نکته سوم اینکه بعضی از تهدیدات مشترک علیه ارمنستان و ایران وجود دارد. ایران تمایلی به تغییر مرزهای بین‌المللی ندارد. ارمنستان هم سیاست حفظ وضع موجود را دارد؛ بنابراین می‌بینید که ایران و ارمنستان دارای رویکرد امنیتی و ژئوپلیتیکی نسبتاً یکسانی هستند. وقتی که رویکرد و ادراک مشترک باشد طبیعی است که زمینه برای شکل‌گیری سیاست‌های مشترک هم به وجود می‌آید.
پتروس قازاریان: بسیاری از مقامات بلندپایه ایران اعلام کردند که اجازه تغییر مرزها را در منطقه نخواهیم داد. اگر ج.آذربایجان به اصطلاح تلاش کند تمامیت منطقه را تغییر دهد شما که یک مقام رسمی نیستید و می‌توانید آزادتر صحبت کنید، قبول دارید که این امر فقط در مورد ارمنستان صدق نمی‌کند و به مرزهای ارمنستان اکتفا نخواهد کرد. در این صورت ایران نیز وارد آن درگیری خواهد شد یا خیر؟ زیرا اظهارات مقامات و تمرینات نظامی یک چیز است و واقعیت همراه با خطرات جهانی چیز دیگر.
دکتر متقی: فضای سیاسی ایران یک فضای همکاری جویانه با محیط پیرامونی هست. ایران نگاهش مبتنی بر سیاست همسایگی هست. سیاست همسایگی (neighborhood policy) محور اصلی تفکر ایرانی است؛ اما برخی از همسایگان نگاه تغییر وضع موجود را دارند. ایران نمی‌تواند سیاست تغییر وضع موجود را بپذیرد چون در آن شرایط در تنگنای ژئوپلیتیکی قرار می‌گیرد. همکاری‌های ایران و ارمنستان در جهت حفظ قالب‌های تاریخی و سرزمینی و همکاری‌های چندجانبه هست. اگر مرز زمینی ایران و ارمنستان بسته شود، سیاست‌های همسایگی قفل می‌شود و این راه تنفس ایران و ارمنستان را مسدود می‌کند.
پتروس قازاریان: پس آیا این بدان معنا هست که ایران نیز به گفته شما وارد درگیری خواهد شد؟ آیا من درست متوجه شدم؟ خط قرمز یعنی چه؟
دکتر متقی: خط قرمز یعنی تلاش همه‌جانبه برای منصرف سازی دیگری. راه‌های مختلفی برای بازدارندگی وجود دارد. بین صلح و جنگ گزینه‌های متعددی هست. ایران از سیاست بازدارندگی (deterrence) و نمایش قدرت برای پیشگیری از جنگ استفاده می‌کند. گزینه ایران دوگانه صلح و جنگ نیست. گزینه ایران تنش‌زدایی، کنترل محیط منطقه‌ای و تغییر در سیاست ترکیه و ج.آذربایجان برای تغییر شکل‌بندی مرزی محسوب می‌شود.
پتروس قازاریان: حدس و گمان ما بر این است که درگیری خاموش ارمنستان و ج.آذربایجان فقط از مرز ارمنستان عبور نمی‌کند. اگر به کانال‌های تلگرامی نیمه‌رسمی ج.آذربایجان مراجعه کنید احتمالاً در خصوص مسائل مختلف از ایران کمتر از ارمنستان انتقاد نمی‌کنند. مشکل عمیق چیست؟ همکاری اسرائیل و ج.آذربایجان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ این همکاری تا چه حد برای منطقه ما تهدید محسوب می‌شود؟
دکتر متقی: سیاست ج.آذربایجان همکاری با اسرائیل است. ج.آذربایجان و ترکیه و اسرائیل یک محور مشترک را برای محدودسازی ایران در پیش‌گرفته‌اند. ج.آذربایجان سیاست همکاری ایران و ارمنستان را نمی‌پذیرد چون ایران نگاهش مبتنی بر تنش‌زدایی، موازنه و همکاری هست. اسرائیل و ترکیه و ج.آذربایجان نگاهشان معطوف به غلبه و سلطه هست؛ بنابراین دو نگاه متفاوت وجود دارد. ایران تلاش می‌کند که سیاست موازنه را تحقق ببخشد.
پتروس قازاریان: در میان این رویکردهای مختلف روسیه دوست چه کسی هست؟ آن‌ها یا ما؟ روسیه متحد کیست؟
دکتر متقی: روسیه سیاست چندگانه را در پیش‌گرفته است. از یک طرف روسیه تمایل دارد با ایران همکاری کند. از طرف دیگر پیمان امنیتی با ارمنستان دارد. از طرف دیگر به این موضوع واقف هست که ترکیه از ج.آذربایجان حمایت می‌کند. روسیه می‌تواند یک موازنه دهنده باشد؛ اما یک موازنه دهنده ضعیف هست. به همین دلیل سیاست‌هایش در برابر ترکیه و ج.آذربایجان انعطاف‌پذیرتر از سیاست‌هایش در برابر ارمنستان و ایران هست.
پتروس قازاریان: چنانچه می‌دانید یک فرمت جدید منطقه‌ای به تازگی ایجاد و راه‌اندازی شد. اولین جلسه آن‌هم با حضور و استقبال گرم ایران و ج.آذربایجان و ترکیه و روسیه برگزار شد و تنها گرجستان از این فرمت تاکنون امتناع ورزیده است. به نظر جنابعالی این فرمت آیا چشم‌اندازی دارد یا خیر و اینکه آیا علیه کسی هست و یا یک برنامه ادغامی انعطاف‌پذیرتر می‌باشد. ایران از این فرمت استقبال کرد و گفت که مشارکت خواهد کرد.
دکتر متقی: نگاه ایران مبتنی بر همکاری جمعی در قفقاز جنوبی هست. یکی از راه‌های ایران برای صلح سازی و تنش‌زدایی همکاری‌های چندجانبه در منطقه قفقاز جنوبی است. ایران تلاش دارد تا برای حل مسئله قفقاز جنوبی از انرژی و پتانسیل روسیه و گرجستان استفاده کند. ولی گرجستان در این ارتباط هیچ‌گونه منافعی ندارد. به همین دلیل تمایلی به مشارکت در این پلتفرم نشان نداده است. گرجستان تمایلی نشان نداده است. تکرار برای تأکید (گرجستان تمایلی نشان نداده است)؛ اما ایران تلاش دارد تا این پلتفرم شکل بگیرد.
پتروس قازاریان: می‌دانید که اخیراً مشکلاتی بین ارمنستان و روسیه در رابطه با امنیت ارمنستان در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی ایجاد شده است. ناظران اتحادیه اروپا در ارمنستان هستند. دیدگاه ایران در خصوص حضور این ناظران در منطقه و تعمیق روابط چگونه است؛ زیرا از یک‌سو مشکل غرب و ایران وجود دارد و از سوی دیگر با تفکیک‌ناپذیری مرزها و مشکلات امنیت و ثبات در ارمنستان مواجه هستیم. در این میان بین منافع غرب با ایران هم‌پوشانی وجود دارد. آنچه گفته شد ایران حضور ناظران را چگونه می‌بیند؟
دکتر متقی: من فکر می‌کنم برای حل‌وفصل مسئله بحرانی منطقه قفقاز جنوبی در شرایط موجود سه طرح وجود دارد. یک طرح آمریکایی است. دوم طرح روسی است و سوم طرح اتحادیه اروپا و یا بروکسل هست. نگاهی که من دارم این هست که طرح اتحادیه اروپا با واقعیت‌های منطقه‌ای نزدیک‌تر هست. روسیه یک موازنه دهنده ضعیف و منعطف در فضای منطقه‌ای است. به همین دلیل قادر نخواهد بود تا از سیاست تصاعد بحران ج.آذربایجان و ترکیه جلوگیری به عمل بیاورد. کشورهای اتحادیه اروپا هم ابزار بازدارندگی و محدودکنندگی ترکیه و ج.آذربایجان را ندارند. در این شرایط ایران ناچار هست تا از سیاست دیپلماسی به‌موازات نمایش قدرت برای تحقق اهداف خودش در راستای سیاست حفظ وضع موجود (Status policy) و سیاست حفظ مرزها در شرایط موجود استفاده کند.
پتروس قازاریان: همان‌طور که می‌دانید برنامه‌های اقتصادی جهانی نیز بسیار مهم است. از موضوعات مسیر هند گرفته تا موضوعات اینکه این جاده‌ها تا به کجا پیش می‌روند و مجری این جاده‌ها چه کسی خواهد بود تا مسیرهای لجستیکی از کدام کشور عبور خواهد کرد؟ آیا به نظر شما ایران و ارمنستان در این راستا پتانسیل و ظرفیت‌هایی دارند یا نه؟
دکتر متقی: ایران به فضای ارتباطی ارمنستان یعنی داشتن مرزهای مشترک و کریدور منطقه‌ای نیاز دارد. به همان‌گونه‌ای که ارمنستان چنین نیازی را در ارتباط با ایران دارد. در اصل ایران می‌تواند نیروی موازنه دهنده منطقه باشد ولی فشارهای مشترک ترکیه، آذربایجان و اسرائیل قدرت منطقه ایران برای اثرگذاری بر سیاست موازنه منطقه‌ای را ضعیف کرده است. در این حال ایران از اراده لازم برای مقاومت در برابر سیاست تغییر سرزمینی برخوردار است و از همه ابزارهای خودش از دیپلماسی تا نمایش قدرت و کاربرد قدرت برای ایجاد بازدارندگی در شرایط اضطراری بهره خواهد گرفت.
پتروس قازاریان: جناب دکتر، اخیراً ما شاهد احیای سریع و مؤثر روابط دیپلماتیک ایران و عربستان بودیم. هدف این فرایند جهت رفع چه چالشی است؟
دکتر متقی: طبعاً فکر می‌کنم یکم از بحث‌های اساسی موضوع اسرائیل است. اسرائیل تلاش دارد تا مقابله با ایران را از طریق سیاست پیرامونی به انجام برساند سیاست ائتلاف پیرامونی و موازنه پیرامونی برای محدودسازی قدرت ایران از سوی اسرائیل شکل‌گرفته این‌گونه الگوها تلاشی برای تغییر در سیاست فشار اسرائیل علیه ایران محسوب می‌شود.
پتروس قازاریان: در سال‌های اخیر اغلب شاهد تظاهراتی در ایران هستیم و در این خصوص از ایران همیشه توضیح می‌دهند که این تظاهرات همیشه توسط نیروهای خارجی و همواره به دلیل نفوذ خارجی سازماندهی می‌شود. به نظر شما آیا این تظاهرات فقط توسط نیروهای خارجی تحریک و سازماندهی می‌شوند یا امروز در ایران نیز مشکلات تحول‌آفرین جدی و نیاز به دگردیسی اساسی وجود دارد؟
دکتر متقی: واقعیت این است که ایران در وضعیت ژئوپلیتیک تهدید قرار دارد. ایران با نشانه‌هایی از تنهایی ژئوپلیتیکی هم روبروست. تاریخ ایران نشان می‌دهد که همواره سیاست‌های بین‌المللی فشارهایی را علیه ایران ایجاد کردند. سیاست تقسیم ایران در اوایل قرن بیست توسط روسیه و انگلیس در سال 1907 و 1915 انجام شد. انگلیس سیاست تحت‌الحمایگی را در سال 1919 در پیش گرفت. کودتای رضاشاه بر اساس سیاست انگلیس و سیاست‌های ژئوپلیتیکی بعد از ظهور اتحاد شوروی و انقلاب اکتبر انجام گرفت در سال 1941 ایران اشغال نظامی شد در سال 1953 کودتای نظامی آمریکایی علیه دولت مصدق شکل گرفت. بیل کلینتون رئیس‌جمهور پیشین امریکا در سال 1999 به این موضوع اشاره داشت که ایران حق دارد نسبت به جهان غرب نگران باشد چون همواره جهان غرب در سرنوشت ایران دخالت داشته؛ درست مثل و مشابه نگرانی مولوتوف، وزیر امور خارجه پیشین اتحاد شوروی در سال 1945 و در روند بحران لهستان. مولوتوف گفت که لهستان و ائتلاف با لهستان برای روسیه بخشی از منافع نیست بلکه بخشی از امنیت است. ایران این پیشینه تاریخی را دارد. به‌گونه‌ای نشانه‌هایی از بیگانه هراسی در ادراک ایرانی وجود دارد؛ اما ایران تجارب دیگری برای همکاری با جهان غرب هم داشته؛ ایران احساس می‌کند که تهدید غرب گسترده است. هرگاه تحریم‌های جهان غرب علیه ایران کاهش پیدا کند آن زمان جهان غرب خواهد دید که مشت گره‌کرده ایران برای دوستی بازخواهد شد. در شرایط تحریم و تهدید کشوری همانند ایران چاره‌ای جز مقاومت و مشت گره‌کرده در برابر فشار، تهدیدات نظامی و اقتصادی نخواهد داشت.
پتروس قازاریان: سؤال آخر، هدف بازدید شما از ارمنستان و علت حضور شما این ایام در ایروان چیست؟
دکتر متقی: من استاد و رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و عضو کمیته علمی بنیاد مطالعات قفقاز هستم. ما اهداف مطالعاتی مشترکی را با گروه ایران‌شناسی دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی ایروان داریم. ما فکر می‌کنیم که احتیاج به درک مشترک درباره موضوعات راهبردی داریم. درک مشترک می‌تواند شناخت دقیق‌تری را برای تصمیم گیران و سیاست‌گذاران ایران و ارمنستان به وجود بیاورد. خلأ در شناخت ژئوپلیتیک بن‌بست‌های راهبردی را به وجود می‌آورد. شناخت علمی مشترک زیربنای همکاری‌های چندجانبه در آینده خواهد بود. شناخت علمی مرز ندارد، دوست و دشمن ندارد، حوزه اوریانتالیست یا شرق‌شناسی دانشگاه ایروان می‌بایست همکاری‌های مطالعاتی متعددی را با تمامی طرف‌های درگیر ایجاد کند شناخت موضوعات بحرانی و تبادل نظر با ایرانی‌ها، ارمنی‌ها، آذربایجانی‌ها، ترک‌ها و روس‌ها می‌تواند سازوکارهای حل مسالمت‌آمیز اختلافات را به وجود بیاورد ما به سازوکارهای راه دوم سازوکارهای ترک تو یعنی نه راه دیپلماتیک راه دانشگاهی، علمی، رسانه‌ای، ارتباطی اعتقاد داریم. ترک وان، آفیشنال است و دیپلماتیک یا نظامی، ترک تو، آن آفیشنال است. غیررسمی است. رسانه‌ای است. دانشگاهی است. ارتباطی است و تحقیقاتی. ما به مسیر دوم یعنی سازوکارهای مطالعاتی، پژوهشی مشترک و چندجانبه اعتقاد داریم نه تنها ایران و ارمنستان بلکه امیدواریم در آینده زمینه برای تبادل نظر در حوزه‌های مطالعاتی ترکیه، آذربایجان و روسیه با این عرصه به وجود بیاید. ما به حل مسالمت‌آمیز اختلافات بر اساس شناخت دقیق محیط توسط کارشناسان و پژوهشگران و رسانه‌ها اعتقاد داریم. این مجموعه زیرساخت ادراک جدید برای صلح را به وجود می‌آورد. هیچ کشوری از طریق جنگ به سودمندی نائل نمی‌شود حتی اگر پیروز شود چون‌که تنفر یک جامعه را در برابر خودش خواهد داشت اما شناخت محیطی از طریق پژوهشگران و رسانه‌ها گامی جدی در راه صلح‌سازی و امنیت‌سازی منطقه‌ای محسوب می‌شود.
پتروس قازاریان: خیلی ممنون جناب دکتر متقی امیدواریم سخنان آخرتان یک روزی به حقیقت بپیوندد.
دکتر متقی: من هم متشکرم از شما، روز خوبی بود در کنار شما همراه با پرسش‌های دقیق و مشخص. امیدوارم که پاسخ‌های من هم برای شما دقیق، مشخص و برای جامعه ایران و ارمنستان و تمام کشورهای منطقه پیام‌آور صلح و همکاری باشد.
پتروس قازاریان:
امروز با دکتر ابراهیم متقی رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران گفتگو خواهیم کرد. عصربه‌خیر جناب دکتر متقی از اینکه دعوت ما را پذیرفتید متشکریم.
دکتر متقی: من هم خوشحالم که در خدمت شما هستم و در جمع ارمنی‌های عزیز که دارای ریشه‌های تاریخی کهن با ایران هستند.
پتروس قازاریان: همان‌طور که اشاره کردید روابط ارمنستان با ایران دارای گذشته فرهنگی بسیار خوبی هست. ما در حال حاضر نیز روابط درخشانی داریم. چه از لحاظ روابط دیپلماتیک و بازدیدهای مقامات عالی دو کشور و چه از نظر روابط عمومی بین مردم دو کشور عشق و احترام حاکم است؛ و این نیز امر بسیار مهمی می‌باشد. این روابط چقدر پتانسیل و ظرفیت‌ها برای تعمیق و توسعه بیشتر روابط بین دو کشور از لحاظ سیاسی و دیپلماتیک و امنیتی دارد. پتانسیل و ظرفیت‌های عمیق‌تر شدن آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دکتر متقی: بحث اصلی ایران و ارمنستان این هست که به لحاظ فرهنگی و تاریخی دارای ریشه‌های گذشته مشترک هستند. نکته دوم اینکه دارای منافع مشترک در حوزه منطقه‌ای هستند و نکته سوم اینکه بعضی از تهدیدات مشترک علیه ارمنستان و ایران وجود دارد. ایران تمایلی به تغییر مرزهای بین‌المللی ندارد. ارمنستان هم سیاست حفظ وضع موجود را دارد؛ بنابراین می‌بینید که ایران و ارمنستان دارای رویکرد امنیتی و ژئوپلیتیکی نسبتاً یکسانی هستند. وقتی که رویکرد و ادراک مشترک باشد طبیعی است که زمینه برای شکل‌گیری سیاست‌های مشترک هم به وجود می‌آید.
پتروس قازاریان: بسیاری از مقامات بلندپایه ایران اعلام کردند که اجازه تغییر مرزها را در منطقه نخواهیم داد. اگر ج.آذربایجان به اصطلاح تلاش کند تمامیت منطقه را تغییر دهد شما که یک مقام رسمی نیستید و می‌توانید آزادتر صحبت کنید، قبول دارید که این امر فقط در مورد ارمنستان صدق نمی‌کند و به مرزهای ارمنستان اکتفا نخواهد کرد. در این صورت ایران نیز وارد آن درگیری خواهد شد یا خیر؟ زیرا اظهارات مقامات و تمرینات نظامی یک چیز است و واقعیت همراه با خطرات جهانی چیز دیگر.
دکتر متقی: فضای سیاسی ایران یک فضای همکاری جویانه با محیط پیرامونی هست. ایران نگاهش مبتنی بر سیاست همسایگی هست. سیاست همسایگی (neighborhood policy) محور اصلی تفکر ایرانی است؛ اما برخی از همسایگان نگاه تغییر وضع موجود را دارند. ایران نمی‌تواند سیاست تغییر وضع موجود را بپذیرد چون در آن شرایط در تنگنای ژئوپلیتیکی قرار می‌گیرد. همکاری‌های ایران و ارمنستان در جهت حفظ قالب‌های تاریخی و سرزمینی و همکاری‌های چندجانبه هست. اگر مرز زمینی ایران و ارمنستان بسته شود، سیاست‌های همسایگی قفل می‌شود و این راه تنفس ایران و ارمنستان را مسدود می‌کند.
پتروس قازاریان: پس آیا این بدان معنا هست که ایران نیز به گفته شما وارد درگیری خواهد شد؟ آیا من درست متوجه شدم؟ خط قرمز یعنی چه؟
دکتر متقی: خط قرمز یعنی تلاش همه‌جانبه برای منصرف سازی دیگری. راه‌های مختلفی برای بازدارندگی وجود دارد. بین صلح و جنگ گزینه‌های متعددی هست. ایران از سیاست بازدارندگی (deterrence) و نمایش قدرت برای پیشگیری از جنگ استفاده می‌کند. گزینه ایران دوگانه صلح و جنگ نیست. گزینه ایران تنش‌زدایی، کنترل محیط منطقه‌ای و تغییر در سیاست ترکیه و ج.آذربایجان برای تغییر شکل‌بندی مرزی محسوب می‌شود.
پتروس قازاریان: حدس و گمان ما بر این است که درگیری خاموش ارمنستان و ج.آذربایجان فقط از مرز ارمنستان عبور نمی‌کند. اگر به کانال‌های تلگرامی نیمه‌رسمی ج.آذربایجان مراجعه کنید احتمالاً در خصوص مسائل مختلف از ایران کمتر از ارمنستان انتقاد نمی‌کنند. مشکل عمیق چیست؟ همکاری اسرائیل و ج.آذربایجان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ این همکاری تا چه حد برای منطقه ما تهدید محسوب می‌شود؟
دکتر متقی: سیاست ج.آذربایجان همکاری با اسرائیل است. ج.آذربایجان و ترکیه و اسرائیل یک محور مشترک را برای محدودسازی ایران در پیش‌گرفته‌اند. ج.آذربایجان سیاست همکاری ایران و ارمنستان را نمی‌پذیرد چون ایران نگاهش مبتنی بر تنش‌زدایی، موازنه و همکاری هست. اسرائیل و ترکیه و ج.آذربایجان نگاهشان معطوف به غلبه و سلطه هست؛ بنابراین دو نگاه متفاوت وجود دارد. ایران تلاش می‌کند که سیاست موازنه را تحقق ببخشد.
پتروس قازاریان: در میان این رویکردهای مختلف روسیه دوست چه کسی هست؟ آن‌ها یا ما؟ روسیه متحد کیست؟
دکتر متقی: روسیه سیاست چندگانه را در پیش‌گرفته است. از یک طرف روسیه تمایل دارد با ایران همکاری کند. از طرف دیگر پیمان امنیتی با ارمنستان دارد. از طرف دیگر به این موضوع واقف هست که ترکیه از ج.آذربایجان حمایت می‌کند. روسیه می‌تواند یک موازنه دهنده باشد؛ اما یک موازنه دهنده ضعیف هست. به همین دلیل سیاست‌هایش در برابر ترکیه و ج.آذربایجان انعطاف‌پذیرتر از سیاست‌هایش در برابر ارمنستان و ایران هست.
پتروس قازاریان: چنانچه می‌دانید یک فرمت جدید منطقه‌ای به تازگی ایجاد و راه‌اندازی شد. اولین جلسه آن‌هم با حضور و استقبال گرم ایران و ج.آذربایجان و ترکیه و روسیه برگزار شد و تنها گرجستان از این فرمت تاکنون امتناع ورزیده است. به نظر جنابعالی این فرمت آیا چشم‌اندازی دارد یا خیر و اینکه آیا علیه کسی هست و یا یک برنامه ادغامی انعطاف‌پذیرتر می‌باشد. ایران از این فرمت استقبال کرد و گفت که مشارکت خواهد کرد.
دکتر متقی: نگاه ایران مبتنی بر همکاری جمعی در قفقاز جنوبی هست. یکی از راه‌های ایران برای صلح سازی و تنش‌زدایی همکاری‌های چندجانبه در منطقه قفقاز جنوبی است. ایران تلاش دارد تا برای حل مسئله قفقاز جنوبی از انرژی و پتانسیل روسیه و گرجستان استفاده کند. ولی گرجستان در این ارتباط هیچ‌گونه منافعی ندارد. به همین دلیل تمایلی به مشارکت در این پلتفرم نشان نداده است. گرجستان تمایلی نشان نداده است. تکرار برای تأکید (گرجستان تمایلی نشان نداده است)؛ اما ایران تلاش دارد تا این پلتفرم شکل بگیرد.
پتروس قازاریان: می‌دانید که اخیراً مشکلاتی بین ارمنستان و روسیه در رابطه با امنیت ارمنستان در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی ایجاد شده است. ناظران اتحادیه اروپا در ارمنستان هستند. دیدگاه ایران در خصوص حضور این ناظران در منطقه و تعمیق روابط چگونه است؛ زیرا از یک‌سو مشکل غرب و ایران وجود دارد و از سوی دیگر با تفکیک‌ناپذیری مرزها و مشکلات امنیت و ثبات در ارمنستان مواجه هستیم. در این میان بین منافع غرب با ایران هم‌پوشانی وجود دارد. آنچه گفته شد ایران حضور ناظران را چگونه می‌بیند؟
دکتر متقی: من فکر می‌کنم برای حل‌وفصل مسئله بحرانی منطقه قفقاز جنوبی در شرایط موجود سه طرح وجود دارد. یک طرح آمریکایی است. دوم طرح روسی است و سوم طرح اتحادیه اروپا و یا بروکسل هست. نگاهی که من دارم این هست که طرح اتحادیه اروپا با واقعیت‌های منطقه‌ای نزدیک‌تر هست. روسیه یک موازنه دهنده ضعیف و منعطف در فضای منطقه‌ای است. به همین دلیل قادر نخواهد بود تا از سیاست تصاعد بحران ج.آذربایجان و ترکیه جلوگیری به عمل بیاورد. کشورهای اتحادیه اروپا هم ابزار بازدارندگی و محدودکنندگی ترکیه و ج.آذربایجان را ندارند. در این شرایط ایران ناچار هست تا از سیاست دیپلماسی به‌موازات نمایش قدرت برای تحقق اهداف خودش در راستای سیاست حفظ وضع موجود (Status policy) و سیاست حفظ مرزها در شرایط موجود استفاده کند.
پتروس قازاریان: همان‌طور که می‌دانید برنامه‌های اقتصادی جهانی نیز بسیار مهم است. از موضوعات مسیر هند گرفته تا موضوعات اینکه این جاده‌ها تا به کجا پیش می‌روند و مجری این جاده‌ها چه کسی خواهد بود تا مسیرهای لجستیکی از کدام کشور عبور خواهد کرد؟ آیا به نظر شما ایران و ارمنستان در این راستا پتانسیل و ظرفیت‌هایی دارند یا نه؟
دکتر متقی: ایران به فضای ارتباطی ارمنستان یعنی داشتن مرزهای مشترک و کریدور منطقه‌ای نیاز دارد. به همان‌گونه‌ای که ارمنستان چنین نیازی را در ارتباط با ایران دارد. در اصل ایران می‌تواند نیروی موازنه دهنده منطقه باشد ولی فشارهای مشترک ترکیه، آذربایجان و اسرائیل قدرت منطقه ایران برای اثرگذاری بر سیاست موازنه منطقه‌ای را ضعیف کرده است. در این حال ایران از اراده لازم برای مقاومت در برابر سیاست تغییر سرزمینی برخوردار است و از همه ابزارهای خودش از دیپلماسی تا نمایش قدرت و کاربرد قدرت برای ایجاد بازدارندگی در شرایط اضطراری بهره خواهد گرفت.
پتروس قازاریان: جناب دکتر، اخیراً ما شاهد احیای سریع و مؤثر روابط دیپلماتیک ایران و عربستان بودیم. هدف این فرایند جهت رفع چه چالشی است؟
دکتر متقی: طبعاً فکر می‌کنم یکم از بحث‌های اساسی موضوع اسرائیل است. اسرائیل تلاش دارد تا مقابله با ایران را از طریق سیاست پیرامونی به انجام برساند سیاست ائتلاف پیرامونی و موازنه پیرامونی برای محدودسازی قدرت ایران از سوی اسرائیل شکل‌گرفته این‌گونه الگوها تلاشی برای تغییر در سیاست فشار اسرائیل علیه ایران محسوب می‌شود.
پتروس قازاریان: در سال‌های اخیر اغلب شاهد تظاهراتی در ایران هستیم و در این خصوص از ایران همیشه توضیح می‌دهند که این تظاهرات همیشه توسط نیروهای خارجی و همواره به دلیل نفوذ خارجی سازماندهی می‌شود. به نظر شما آیا این تظاهرات فقط توسط نیروهای خارجی تحریک و سازماندهی می‌شوند یا امروز در ایران نیز مشکلات تحول‌آفرین جدی و نیاز به دگردیسی اساسی وجود دارد؟
دکتر متقی: واقعیت این است که ایران در وضعیت ژئوپلیتیک تهدید قرار دارد. ایران با نشانه‌هایی از تنهایی ژئوپلیتیکی هم روبروست. تاریخ ایران نشان می‌دهد که همواره سیاست‌های بین‌المللی فشارهایی را علیه ایران ایجاد کردند. سیاست تقسیم ایران در اوایل قرن بیست توسط روسیه و انگلیس در سال 1907 و 1915 انجام شد. انگلیس سیاست تحت‌الحمایگی را در سال 1919 در پیش گرفت. کودتای رضاشاه بر اساس سیاست انگلیس و سیاست‌های ژئوپلیتیکی بعد از ظهور اتحاد شوروی و انقلاب اکتبر انجام گرفت در سال 1941 ایران اشغال نظامی شد در سال 1953 کودتای نظامی آمریکایی علیه دولت مصدق شکل گرفت. بیل کلینتون رئیس‌جمهور پیشین امریکا در سال 1999 به این موضوع اشاره داشت که ایران حق دارد نسبت به جهان غرب نگران باشد چون همواره جهان غرب در سرنوشت ایران دخالت داشته؛ درست مثل و مشابه نگرانی مولوتوف، وزیر امور خارجه پیشین اتحاد شوروی در سال 1945 و در روند بحران لهستان. مولوتوف گفت که لهستان و ائتلاف با لهستان برای روسیه بخشی از منافع نیست بلکه بخشی از امنیت است. ایران این پیشینه تاریخی را دارد. به‌گونه‌ای نشانه‌هایی از بیگانه هراسی در ادراک ایرانی وجود دارد؛ اما ایران تجارب دیگری برای همکاری با جهان غرب هم داشته؛ ایران احساس می‌کند که تهدید غرب گسترده است. هرگاه تحریم‌های جهان غرب علیه ایران کاهش پیدا کند آن زمان جهان غرب خواهد دید که مشت گره‌کرده ایران برای دوستی بازخواهد شد. در شرایط تحریم و تهدید کشوری همانند ایران چاره‌ای جز مقاومت و مشت گره‌کرده در برابر فشار، تهدیدات نظامی و اقتصادی نخواهد داشت.
پتروس قازاریان: سؤال آخر، هدف بازدید شما از ارمنستان و علت حضور شما این ایام در ایروان چیست؟
دکتر متقی: من استاد و رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و عضو کمیته علمی بنیاد مطالعات قفقاز هستم. ما اهداف مطالعاتی مشترکی را با گروه ایران‌شناسی دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی ایروان داریم. ما فکر می‌کنیم که احتیاج به درک مشترک درباره موضوعات راهبردی داریم. درک مشترک می‌تواند شناخت دقیق‌تری را برای تصمیم گیران و سیاست‌گذاران ایران و ارمنستان به وجود بیاورد. خلأ در شناخت ژئوپلیتیک بن‌بست‌های راهبردی را به وجود می‌آورد. شناخت علمی مشترک زیربنای همکاری‌های چندجانبه در آینده خواهد بود. شناخت علمی مرز ندارد، دوست و دشمن ندارد، حوزه اوریانتالیست یا شرق‌شناسی دانشگاه ایروان می‌بایست همکاری‌های مطالعاتی متعددی را با تمامی طرف‌های درگیر ایجاد کند شناخت موضوعات بحرانی و تبادل نظر با ایرانی‌ها، ارمنی‌ها، آذربایجانی‌ها، ترک‌ها و روس‌ها می‌تواند سازوکارهای حل مسالمت‌آمیز اختلافات را به وجود بیاورد ما به سازوکارهای راه دوم سازوکارهای ترک تو یعنی نه راه دیپلماتیک راه دانشگاهی، علمی، رسانه‌ای، ارتباطی اعتقاد داریم. ترک وان، آفیشنال است و دیپلماتیک یا نظامی، ترک تو، آن آفیشنال است. غیررسمی است. رسانه‌ای است. دانشگاهی است. ارتباطی است و تحقیقاتی. ما به مسیر دوم یعنی سازوکارهای مطالعاتی، پژوهشی مشترک و چندجانبه اعتقاد داریم نه تنها ایران و ارمنستان بلکه امیدواریم در آینده زمینه برای تبادل نظر در حوزه‌های مطالعاتی ترکیه، آذربایجان و روسیه با این عرصه به وجود بیاید. ما به حل مسالمت‌آمیز اختلافات بر اساس شناخت دقیق محیط توسط کارشناسان و پژوهشگران و رسانه‌ها اعتقاد داریم. این مجموعه زیرساخت ادراک جدید برای صلح را به وجود می‌آورد. هیچ کشوری از طریق جنگ به سودمندی نائل نمی‌شود حتی اگر پیروز شود چون‌که تنفر یک جامعه را در برابر خودش خواهد داشت اما شناخت محیطی از طریق پژوهشگران و رسانه‌ها گامی جدی در راه صلح‌سازی و امنیت‌سازی منطقه‌ای محسوب می‌شود.
پتروس قازاریان: خیلی ممنون جناب دکتر متقی امیدواریم سخنان آخرتان یک روزی به حقیقت بپیوندد.
دکتر متقی: من هم متشکرم از شما، روز خوبی بود در کنار شما همراه با پرسش‌های دقیق و مشخص. امیدوارم که پاسخ‌های من هم برای شما دقیق، مشخص و برای جامعه ایران و ارمنستان و تمام کشورهای منطقه پیام‌آور صلح و همکاری باشد.
ccsi.ir
اخبار مرتبط
صدمین سال تأسیس ترکیه: امیدی به ترکیه نیست
هیچ امیدی به ترکیه نیست. پایه‌های بهبود احتمالی و حاکمیت قانون از بین رفته است. ترکیه امروز تحت یک رژیم توتالیترر است. برای تبدیل شدن به یک کشور عادی، ترکیه به چیزی مشابه نازی‌زدایی در آلمان پس از 1945 نیاز دارد. و در حال حاضر با آن بسیار فاصله دارد.
هشدار دیپلمات ارشد ایران نسبت به «گسترش غیر قابل پیش‌بینی جنگ در منطقه»
کاردار سفارت ایران در لندن هشدار داد که اگر حملات رژیم صهیونیستی علیه غزه ادامه پیدا کند، خطر گسترش جنگ به کل منطقه به روش‌های خطرناک و غیر قابل پیش‌بینی وجود دارد.
سردار علایی: سازش با اسرائیل، خیانت بزرگ ترکیه در قبال فلسطینی‌ها بود
سردار حسین علایی در گفتگویی به خبرآنلاین گفت: آمریکا و اروپا برای حمایت کامل از اسرائیل یک استراتژی برای خود تعریف کرده اند بر این پایه که فلسطین، مسئله جهان عرب، جهان اسلام و مساله انسانی و بشری نیست. براساس همین استراتژی است که غرب حمایت سایر کشورها از فلسطین را نمی پذیرد.
ایران محور امنیت در موضوع کریدورها است
کارشناس مسائل استراتژیک در گفت وگو با «ایران»/قسمت دوم و آخر
چشم‌انداز جنگ کریدورها
«ایران» در گفت‌وگو با محمد ندیمی، کارشناس مسائل استراتژیک تشدید رقابت کریدوری بازیگران جهانی را بررسی کرد
فریدون مجلسی: چین تا بیست سال آینده هم دومین «ابرقدرت جهان» خواهد بود
شفقنا آینده- یک دیپلمات پیشین ایران درباره بلوک بندی های جدید بین المللی می گوید: چین منافع ملی خود را به همه ترجیح می دهد و راه خود را در حفظ صلح بین المللی پیدا کرده است و به این جا رسیده است، در آینده چین بزرگترین قدرت اقتصادی جهان خواهد بود ولی این بزرگترین قدرت اقتصادی جهان به عنوان ابر قدرت نمره یک جهان نیست زیرا جمعیت چین چهار برابر بیشتر از امریکا است و همواره درآمد سرانه آمریکا و زمینه های مهم اقتصادی و مالی و مدیریتی و صنعتی که دارد تا نیم قرن آینده موقعیت خود را حفظ خواهد کرد.
