همشهری آنلاین- صفورا صادقی: اولین بار پیشنهاد ساخت دانشگاه توسط اسماعیل سنگ در سال ۱۳۰۵ شمسی داد. طرح کلیات تاسیس دانشگاه آماده شد ولی تا دوسال مسکوت ماند. تا اینکه در زمان وزارت علی اصغر حکمت به تصویت مجلس شورای ملی رسید. در سال ۱۳۱۰ دکتر صدیق اعلم از طرف شاه ماموریت یافت تا به ایالات متحده آمریکا سفر کند و طرح تاسیس مرکز علمی تهران را آماده کند. نصرالله حدادی، تهران شناس، نقل می‌کند: «در جلسه هیئت دولت اعضای کابینه از آبادی تهران و پیشرفت پروژه های عمرانی و شکوه عمارت ها و ساختمان‌ها تعریف و تمجید میکردند که رضا شاه پرسید تهران چه چیزی کم دارد؟ وزیر وقت جواب داد: ورزشگاه و اونیورسیته (دانشگاه) که مورد قبول پهلوی اول واقع شد و در همان جلسه بودجه‌ای بالغ بر ۲۵۰۰۰۰ تومان به خرید و ساخت دانشگاه اختصاص یافت.»

 

برای خرید زمین دانشگاه، اراضی بهجت آباد و اراضی جلالیه دو گزینه پیشنهادی بود که با نظر علی‌اصغر حکمت، وزیر معارف، اراضی جلالیه انتخاب شد. این اراضی متعلق به حاج رحیم اتحادیه تبریزی تاجر بزرگ بود. علی‌اصغر حکمت در خاطرات خود می‌گوید: «این سند در تاریخ ۵ خرداد ۱۳۱۳ در سردفتر اسناد رسمی به ثبت رسید. مالکین آن حاج رحیم اتحادیه و صغار ارباب گیو و مادر آنها بودند که خرید نهایی توسط وزارتین معارف و دارایی انجام شد. مورد معامله زمین به مساحت ۲۲۲۲۰۴۰۰۰ گز مربع از اراضی جلالیه به انضمام ۶ دانگ قنات جلالیه به انضمام یک بنای موجود در وسط اراضی مرقوم است.» حدود این اراضی از خیابان امیرآباد کنونی در شمال غرب به اراضی جمشیدآباد شرق به اراضی بیاض جلالیه (دشت صاف) و از جنوب به خیابان جدیدالاحداث شاپور که بعد به‌نام شاهرضا تغییر نام داد. و قیمت نهایی نهصد و نود و یک هزار و صد قران نوشته شد.

 

حدادی با بیان اینکه دانشگاه تهران امروز در منطقه ۶ شهرداری واقع شده است، می‌گوید: «این منطقه اولین محله بود که پس از مناطق پنج گانه تهران قدیم شکل گرفت. در ابتدا محله بازار در جنوب سنگلج در غرب عودلاجان در شمال و حصار طهماسبی در شرق و محله پامنار بود. حصار ناصری ۶۰ سال بیشتر دوام نیاورد و پهلوی اول دستور تخریب آن را صادر کرد. با پر شدن خندق شمالی تهران خیابان انقلاب (شاهرضای سابق) شکل گرفت.» او می‌افزاید: «مهم‌ترین سازه این منطقه دانشگاه تهران است که بخشی از اراضی جلالیه است. این اراضی از شمال میدان دکتر فاطمی فعلی شروع می‌شد تا پارک لاله و بلوار کشاورز تا جنوب به خیابان انقلاب و میدان انقلای که نام سابق آن ۲۴ اسفند روز تولد پهلوی اول بود و بعد به‌نام میدان مجسمه تغییر کرد تا میدان امام حسین‌(ع) که به نام میدان فوزیه (همسر اول پهلوی دوم) بود، ختم می‌شود. از شرق به خیابان کریمخان و پل کالج و میدان فردوسی می‌رسد و از غرب تا محدوده بیمارستان امام خمینی(ره) ادامه دارد.»

 

 

 

 

 

دستور ساخت دانشگاه بلافاصله بعد از خرید زمین داده شد و علی‌اصغر حکمت با همکاری آندره گدار، معمار فرانسوی، و دعوت از تعدادی معماران اروپایی و ایرانی ساخت و ساز آغاز شد. ابتدا نرده‌کشی صورت گرفت که دقیقا شبیه نرده‌های پارک شهر و با همان قدمت بود.

 

حدادی می‌گوید: «سرانجام دانشگاه در سال ۱۳۱۴ افتتاح شد با معماری بسیار زیبایی که تلفیق ایرانی – اروپایی است. دانشکده و تالارهای باشکوه و ساختمان‌های متعدد با کابردهای گوناگون به‌خصوص تالار فردوسی که پس از گذشت حدود ۸۵ سال همچنان زیباست. در یک بند از آیین‌نامه اولیه دانشگاه آمده بود کسی حق ندارد در اراضی دانشگاه و خیابان‌های اطراف ساخت و ساز انجام دهد. نبش خیابان ۱۶ آذر چند ساختمان ساخته شدند که شهرداری آنها را تخریب کرد.»

 

حدادی تاکید می‌کند که دانشگاه تهران بعد از حوادث ترور شاه که گفته می‌شد رزم‌آرا در آن نقش داشته، مرکز جریانات سیاسی شد و این پایه و اساس از آن زمان گذاشته شد و تا کنون ادامه دارد. بنا بر این دانشگاه تهران صرف‌نظر از اینکه مرکز علمی و قطب دانشگاهی کشور محسوب می‌شود، حوادث سیاسی تاثیرگذاری در آن اتفاق افتاده است.

 

 

 

 

 

نام قبلی خیابان ۱۶ آذر ۲۱ آذر بود و نامگذاری آن برمی‌گرد به زمان جنگ جهانی دوم که قوای متحدین ایران را تخلیه کردند. حدادی در این مورد می‌گوید: «روس‌ها در شمال یک حکومت دست‌نشانده به رهبری جعفر پیشه‌وری گماشتند. قوام بعد از معامله با استالین در قبال نفت سمنان دستور تخلیه آذربایجان را گرفت. این اتفاق در ۲۱ آذر ۱۳۲۵ افتاد و به همین مناسبت نام این خیابان ۲۱ آذر شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ۱۶ آذر تغییر نام داد. در ۱۶ آذر ماه سال ۱۳۳۲ کمی بعد از ماجراهای کردتای ۲۸ مرداد و ورود نیکسون رییس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا صورت گرفت. دانشجویان در اعتراض به ورود او به ایران تظاهرات کردند. نیروهای گارد ویژه وارد عمل شدند و به سمت دانشجویان تیراندازی کردند. در این میان ۳ تن از دانشجوها شهید شدند.» این سه دانشجو به نام‌های مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی و مهدی شریعت رضوی بودند. ماجرایی که پس از آن دانشجویان این روز را به یاد سه شهید هم‌دانشگاهی خود روز دانشجو نامیدند.

 

 

 

 

 

از اولین وقایع مهم دانشگاه تهران می‌توان به ماجرای ترور محمدرضا شاه در محوطه دانشگاه اشاره کرد. واقعه ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ توسط ناصر فخرایی روزنامه‌نگار اتفاق افتاد. شاه با پنج گلوله‌ای که از فاصله دو متری شلیک شد مورد اصابت قرار گرفت. به گفته حدادی، شاه با تعلیماتی که از قبل دیده بود توانست بعد از اصابت پس از این ماجرا جان سالم به در ببرد. بعد از ترور ناموفق شاه، در تهران حالت فوق العاده اعلام شد و در فضای حکومت نظامی ماموران به دفاتر جراید حمله کردند. تعدادی را بازداشت کردند و دفاتر روزنامه تعطیل شدند. کلوپ حزب توده را در تهران و شهرستان‌ها تصرف کردند و عده‌ای دستگیر شدند. آیت‌الله کاشانی تبعید شد و نهایتا پهلوی دوم به این بهانه دستور تشکیل مجلس سنا را صادر کرد. این مجلس قوانین مجلس شورای ملی را تایید می‌کرد. اعضای سنا ۶۰ نفر بودند که ۳۰ نفر را شاه مستقیم انتخاب می‌کرد و ۳۰ نفر دیگر را نمایندگان که به آنها سناتورهای انتصابی می‌گفتند. ساختمان اصلی مجلس سنا اکنون مجلس خبرگان رهبری است. این اعضا اکثرا از رجال بازنشسته مجلس شورای ملی یا ارتشی‌های بازنشسته انتخاب می‌شدند.»

 

 

 

 

 

حدادی با بیان اینکه پس از ترور شاه ضارب همان جا با اصابت گلوله سرتیپ محمدعلی صفاری کشته شد، می‌گوید: «این واقعه بهانه‌ای شد که شاه از تمام گروه‌های مخالف خود انتقام بگیرد. تعداد زیادی از اعضای حزب توده دستگیر و زندانی شدند. برخی اساتید دانشگاه اخراج شدند. شاه اقتدار خود را بیشتر کرد ولی بعد از جریان ۱۳۳۲ دانشگاه، رسما یک پایگاه گارد ویژه داخل محوطه دانشگاه مستقر شد. تنها رییس دانشگاهی که با این اقدام شاه مخالفت کرد دکتر علی اکبر سیاسی بود.»

 

سیزدهمین روز آبان ماه ۱۳۵۷ حکومت از قبل اعلام حکومت نظامی کرده بود. از ساعت ۲-۳ بعد ازظهر درگیری‌ها اطراف دانشگاه تهران شروع شد. رفته رفته جمعیت زیاد شد و نیروهای گارد ویژه به سمت مردم حمله کردند. حدادی در این روز شاهد تیر خوردن دو نفر بوده که جلو در دانشگاه به زمین افتادند. مردم به داخل دانشگاه پناه بردند و از درهای دیگر فرار کردند. او در آن روز شلوغ دکتر شیبانی را میان دانشجویان دیده بود.

 

 

 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی اولین نماز جمعه تهران در محل دانشگاه تهران در تاریخ ۵ مرداد ۱۳۵۸ توسط آقای طالقانی برگزار شد. مراسم اقامه نماز بصورت رسمی و گسترده برای اولین بار در تهران اتفاق افتاد. از آن تاریخ به بعد این مراسم جزء سیاسی‌ترین اتفاقات انقلاب اسلامی شد که تا کنون ادامه نیز ادامه دارد. خیابان شرق دانشگاه تهران به نام آناتول فرانس، نویسنده فرانسوی بود. حدادی می‌گوید: «آن روز جمعیت زیادی در دانشگاه تهران و خیابان‌های اطراف جمع شده بود. آیت‌الله طالقانی با این که از نظر جسمی بیمار بود ولی نماز جمعه را در زمین چمن دانشگاه اقامه کرد. دقیقا بعد از نماز جمعه تهران مردم به خیابان آناتول فرانس رفتند و تابلوی آن را خط زدند و به نام قدس تغییر دادند.»