ه گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، یک هفته پیش در استانبول ترکیه، اعضای نهاد منطقه ای موسوم به شورای ترک یا شورای کشورهای ترک زبان گرد هم آمدند. سران این شورا، که برای نخستین بار شاهد حضور رئیس جمهور ترکمنستان در مقام عضو ناظر بودند، تصمیم گرفتند این تشکیلات خود را به «سازمان دولت های ترک» (TDT) تغییر دهند.

حالا خبر رسیده که تحلیلگران پکن، روی این موضوع زوم کرده و موجودیت چنین تشکیلاتی را به نفع سیاست های منطقه ای چین نمی دانند. در راستای آشکارسازی نگرانی از این موضوع، دیروز یک رسانه نزدیک به حزب حاکم چین از اعلام موجودیت ابراز نگرانی کرده و آن را تهدید منطقه ای، قلمداد می کند.

روزنامه گلوبال تایمز حزب کمونیست چین، معتقد است که سازمان دولت های ترک که در 12 نوامبر 2021 در استانبول توسط کشورهای ترکیه، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و آذربایجان تأسیس شد، تهدیدی علیه چین و همچنین تهدیدی علیه ثبات منطقه ای است.

مرکز اخبار و تحقیقات اویغور (UYHAM) که تا حدودی همسو با سیاست های دولت اردوغان است، مقاله مورد بحث را منعکس‌کننده دیدگاه رسمی دولت چین می داند.

مساله، یک تغییر نام ساده نیست

دکتر یانگ ژین محقق و مدرس موسسه مطالعات روسیه، اروپای شرقی و آسیای مرکزی در آکادمی علوم اجتماعی چین، سیاست های دولت اردوغان در سازماندهی دولت های ترک زبان را به چالش کشیده و بر روی چند دغدغه مهم پکن، انگشت گذاشته است.

او در مقاله خود به این موضوعات اشاره کرده است:«تغییر نام شورای ترک به سازمان دولت های ترک و افزایش تعداد کشورهای عضو، به معنای ارتقاء این اتحادیه به سطح وحدت سیاسی است. تغییر نام سازمان، یک موضوع پیش پاافتاده نیست و نشان از احیای ایدئولوژی پان ترکیسم است. نام «ترک» در واقع یک مفهوم تاریخی است. مفهوم «ترک» در تاریخ با مردمان ترکیه امروزی و کشورهای ترک زبان امروزی متفاوت است. رهبری آنکارا بر این سازمان برای بازاریابی این مفهوم نشان می دهد که این کشور دارای یک غریزه سیاسی آینده نگر، هدف و اراده سیاسی است. هدف آنکارا تقویت بیشتر روابط خود با همسایگان و کشورهای آسیای مرکزی با ترویج مفهوم «ترکی» است.»

در ادامه تحلیل نشریه نزدیک به حزب کمونیست چین آمده است:«این سازمان(سازمان کشورهای ترکیه) می‌تواند تنش‌های قومیتی را در منطقه تشدید کند و ثبات و امنیت منطقه را به چالش بکشد، چرا که اشاعه ایده ناسیونالیسم افراطی ترک، خطر ایجاد بی ثباتی را به دنبال دارد. مهمتر از آن، این سازمان باعث افزایش رقابت و تنش بین روسیه و ترکیه خواهد شد.»

نگرانی پکن در مورد اویغورها

در چند سال اخیر، دولت اردوغان و حزب عدالت و توسعه، همواره در مورد ترکمان های عراق و سوریه، مواضع مداخله جویانه داشته و حتی در مورد تاتارهای کریمه نیز، به شکل آشکار حمایت کرده و الحاق کریمه را زیر سوال برده است.

با این حال، اردوغان، به منظور رسیدن به منافع اقتصادی در تقویت رابطه با پکن،  در برابر چین، دست به عصا حرکت کرده و حاضر نشده که در دفاع از اویغورهای ترکستان شرقی علیه دولت چین، موضع بگیرد. اما با این حال، چینی ها از هر گونه رویکرد احتمالی آتی ترکیه در مورد اویغورها، نگران هستند. چرا که به خوبی می دانند حتی اگر دولت اردوغان در این مورد به شکلی موقتی و مصلحت جویانه سکوت کند، چندین حزب و نهاد سیاسی و فرهنگی، در این مورد حساس هستند.

در تحلیل نشریه حزب کمونیست چین در این مورد آمده است:«ادعاهایی وجود دارد که اویغورها صاحب آن منطقه هستند. این ادعاها کاملاً نادرست است. ترکستان شرقی (به اصطلاح سین کیانگ) از زمان های بسیار قدیم منطقه ای بوده که اقوام مختلف در کنار هم زندگی می کردند. اویغورها به زبانی از خانواده زبان ترکی صحبت می کنند. اما آنها به هیچ وجه با ترکیه نسبت و ارتباط روشنی ندارند. دولت چین باید همیشه در برابر ایدئولوژی های پان ترکیسم و اسلامگرایی آنکارا، در آماده باش باشد. تکثیر سازمان کشورهای ترکیه و تشکیلات و جنبش‌های مشابه ممکن است الهام بخش برخی از عناصر جدایی‌طلب، افراط‌گرایان و جدایی‌طلبان باشد که در تلاش برای تجزیه چین هستند.»

نکته جالب در مورد تحلیل نشریه چینی درباره اویغورها، این است که حزب عدالت و توسعه، همواره در این مورد با احتیاط برخورد کرده اما همین چند روز پیش، اردوغان خواهان آن شد که دفاکتو و اقتدار غیررسمی جمهوری ترک قبرس شمالی نیز به مجموعه سازمان دولت های ترک بپیوندد و در شرایط نوین پس از تحولات قره باغ، چین با دقت بسیار، تحرکات قوم گرایانه ترکیه را رصد می کند.

یک تناقض، یک تاریخچه

حزب اسلامگرای عدالت و توسعه ترکیه که در آغاز به شدت مخالف قرائت های متنوع ملی گرایی ترکی بود، حالا به تمامی در دام ملی گرایی افتاده است. این حزب به عنوان انشعابی از نظام فکری و سیاسی مرحوم نجم الدین اربکان، از زمان به قدرت رسیدن در سال 2002 میلادی تا اواخر سال 2014 میلادی، همواره در گفتمان سیاسی خود، علیه ملی گرایی ترکی موضع می گرفت.

ولی حالا حزب مزبور به رهبری رجب طیب اردوغان، در برخی موارد، حتی از ملی گرایان راست افراطی ترکیه نیز سبقت گرفته است. به زبانی ساده و روشن می توان چنین توضیح داد که دولت باغچلی، رهبر تندروترین جریان راست افراطی ملی گرایان ترکیه، پوست موزی زیر پای اردوغان انداخته و با طرح مفاهیمی همچون توران زمین، تورانستان و تاکید بر رنگ مناطق ترک نشین در نقشه کشورهای جهان، حزب حاکم ترکیه را با مشکلات جدیدی روبرو می کند.

در پایان باید گفت، اگر ترکیه در گروه موسوم به «سازمان دولت های ترک»، به جای همگرایی تجاری و همکاری در حوزه های اقتصادی، بر مفاهیم هویتی و نژادی پافشاری کند و این موضوع، تبدیل به آتشبار و خرج توپخانه سیاست های ملی گرایانه اردوغان و باغچلی شود، علاوه بر کشورهای مجاور در منطقه، قدرت هایی نظیر چین نیز، استفاده از پتانسیل های قومی و نژادی را بر نمی تابند و چنین رفتاری، پیامدهای سنگینی برای سیاست خارجی ترکیه خواهد داشت.