تاریخ روابط دو ملت ایران و ارمنستان
هاسمیک گیراگوسیان پژوهشگر ارشد انستیتوی نسخ خطی ایروان و انستیتوی شرق شناسی ارمنستان درباره قدمت روابط دو ملت ایران و ارمنستان، اظهار داشت: سابقه روابط دو ملت، به زمان شکلگیری آنها بازمیگردد؛ با این حال، در تاریخ، نخستین بار، از روابط مادها با ارمنیان در سده هفتم پیش از میلاد یاد شده است. همچنین ارمنستان در دوره هخامنشیان، به صورت یک پادشاهی نیمهمستقل، تحت حکومت ایران بود.
گیراگوسیان درباره روابط دو طرف در دوره اشکانیان گفت: در این دوره، روابط دو ملت به جایی رسیده بود که پادشاهان اشکانیِ ارمنی با اشکانیان ایران، نسبت خانوادگی پیدا کردند. بلاش، پادشاه ایران در سال ۵۱ میلادی به قدرت رسید و برادرش تیرداد را به پادشاهی ارمنستان برگزید. از آن تاریخ تا سال ۴۲۸ میلادی، پادشاهی اشکانیان در ارمنستان ادامه داشت و دو ملت در این چهار سده، اشتراکهای بسیاری به دست آوردند.
وی درباره قدمت سکونت ارامنه در ایران، یادآور شد: نشانههای حضور ارامنه در منطقه آتورپاتکان، یعنی استانهای آذربایجان در شمال غربی ایران به دوران کهن میرسد. کلیسای طاطاووس مقدس در ماکو که در سده هفتم میلادی ساخته شده است یا کلیسای استپانوس مقدس در نزدیکی جلفای ارس که به سده نهم میلادی برمیگردد، هنوز برپا هستند و توسط ایران محافظت میشوند.
گیراگوسیان درباره ارامنه اصفهان گفت: در جنگی که سال ۱۶۱۶ میلادی میان ایران و عثمانی آغاز شد، ارامنه دوش به دوش سپاهیان ایران با امپراتوری عثمانی جنگیدند. در این زمان، به دستور شاه عباس صفوی، ارامنۀ اطراف جلفا به داخل ایران کوچانده شدند و جلفای اصفهان بنیان شد.
وی افزود: از ارامنه جلفا، قشری از بازرگانان ارمنی به وجود آمدند که هم با دولت ایران در ارتباط بودند و در تجارت ایران سهم چشمگیری داشتند و هم فرهنگ ارمنی را حفظ کردند.
به گفته گیراگوسیان، در سدههای ۱۱ و ۱۲ میلادی و با حمله سلجوقیان و سپس مغولها نیز شاهد مهاجرت انبوه ارامنه به ایران بودیم.
این استاد شرقشناس، به حضور تاریخی ارامنه در شیراز نیز اشاره کرد و گفت: سنگ مزار برخی ارمنیان شیراز به نیمه قرن شانزدهم میلادی میرسد. از جمله ارامنه معروف شیراز میتوان به هاروتیون شماوونیان اشاره کرد. او روحانی و روشنفکر ارمنی متولد ۱۷۵۰ در شیراز بود و کسی است که نخستین روزنامه ارمنیزبان را در سال ۱۷۹۴ در هندوستان چاپ کرده است. وی در سال ۱۷۹۳ در انتهای یک کتاب ارمنی، غزلی از حافظ شیرازی را هم منتشر کرد.
گیراگوسیان درباره گسترش زبان فارسی در قرون وسطی گفت: زبان فارسی که در قرنهای ۱۳ و ۱۴ به سمت شبهجزیره هند توسعه و ترویج فراوان یافته بود، در سدههای ۱۵ و ۱۶ در منطقه قفقاز نیز بیش از پیش گسترش یافت.