عمارت میرزا رضاخان ارفع الدوله در تفلیس

شاهن هوسپیان

ایرانیان بسیاری به شهر تفلیس پایتخت گرجستان سفر می کنند اما کمتر کسی از مکان عمارت میرزا رضاخان ارفع الدوله در این شهر اطلاع دارند

تصویر شماره 1 و 2 – نمای بیرون عمارت

            عمارت میرزا رضاخان در محله سولولاک (Sololaki) شهر تفلیس قرار دارد که در سده 19م ساخته شده است. این محله که تا زمان تصرف گرجستان توسط ارتش سرخ شوروی در سال 1921م؛ محله ارمنیان و روس های ثروتمند شهر بود؛ در آن عمارت های با شکوه بسیاری ساخته شده بود که تا به امروز بسیاری از آنها حفظ شده اند. عمارت میرزارضاخان نیز که با سبک معماری ایرانی و تحت تاثیر معماری غربی ساخته شده هنوز در این محله پابرجا باقی مانده است. در دوره شوروی پس از مصادره تمامی عمارت های این محله؛ عمارت میرزا رضاخان نیز مصادره و در اختیاراقشار مختلف جامعه برای سکونت قرار گرفت و در حال حاضر چندین خانواده گرجی در آن ساکن هستند

تصویر شماره 3 – پلاک روی دروازه عمارت

تصویر شماره 4 – بالای سردر ورودی دروازه

تصویر شماره 5 – گچ بری های دیوارهای بیرونی عمارت

            عمارت میرزارضاخان هنوز شکل اولیه خود را حفظ کرده؛ حتی پلاک نصب شده بر روی دروازه اصلی که نام وی به زبان فارسی بر روی آن قرار دارد کماکان باقی مانده است. دیوارهای خارجی عمارت کچ بری ها با سبک معماری ایرانی دارد. ما سعی کردیم از داخل عمارت بازدید و عکسبرداری کنیم اما ساکنان اجازه ندادند و فقط به دور از چشم آنها موفق به گرفتن عکس از سقف تالار ورودی اصلی شدیم که با خسارتی که به آن وارد شده هنوز شکوه و زیبائی خود را حفظ کرده است

.

تصویر شماره 6 – سقف تالار ورودی عمارت

            میرزا رضا معروف به پرنس رضا ارفع؛ فرزند حاج شیخ حسن مهاجر ایروانی در سال 1270 ق (1854م) در تبریز بدنیا آمده است. پدرش که ساکن شهر ایروان بود پس از عقد پیمان ترکمنچای به تبریز مهاجرت کرده و در آنجا تشکیل خانواده داد. رضا بزرگترین فرزند خانواده برای روحانی شدن به مدرسه دینی فرستاده شد اما به دلیل ورشکسته شدن پدرش که در بازار حجره داشت؛ مجبور به ترک تحصیل برای کمک به امرار معاش خانواده گردید که در یک صرافی مشغول به کار شد. میرزا رضا در سال 1290 ق (1873م) به شهر استانبول رفته و در مدرسه یونانیان ادامه تحصیل داد که زبان های ترکی؛ فرانسه و انگلیسی را فرا گرفت. پس از دو سال به شهر تفلیس رفته و در آنجا ادامه تحصیل داد. طی دو سال اقامتش در تفلیس با میرزا محمودخان علاءالملک کارپرداز کنسولگری ایران آشنا شده و در کنسولگری مشغول به کار شد.

            زمانی که ناصرالدین شاه در سال 1295 ق (1878م) برای دومین بار قصد سفر به اروپا را داشت به علت بیماری مترجم کنسولگری ایران در شهر تفلیس؛ میرزا رضا به عنوان مترجم؛ شاه را در روسیه همراهی کرد. سپس با ارتقاء مقام در کنسولگری مسئولیت های مختلفی را عهده دار شد. به دستور وزیر امور خارجه در سال 1300 ق (1883م) به تهران رفته و به همراه هئیت ایرانی برای مذاکرات با روسیه جهت تعیین مرزها به خراسان رفت. پس از پایان ماموریتش که سه سال طول کشید به تهران بازگشت و منصب جنرال آجودانی از ناصرالدین شاه دریافت کرد. در سال 1304 ق (1887م) با سمت مستشار سفارت ایران در سنت پطرزبورگ عازم آن شهر در روسیه گردید.

            در سال 1306 ق (1889م) ناصرالدین شاه برای سومین بار عازم اروپا شد و میرزارضا ماموریت یافت تا در جلفا به استقبال شاه برود و به همراه شاه عازم اروپا شود. پس از پایان سفر؛ برخلاف میلش به دستور شاه به تهران رفت. در سال 1307 ق (1890م) ناصرالدین شاه او را به عنوان سرکنسول ایران در قفقاز تعیین کرد که تا سال 1313 ق (1895م) در این سمت باقی ماند. در مدت اقامتش در شهر تفلیس؛ کاخ فیروزه را در منطقه بورژومی (Borjomi) گرجستان بنا کرد که در حقیقت کاربرد هتل داشت و مسافرین ثروتمند قفقاز در آن اقامت می کردند که این بنا کماکان باقی مانده است؛ همچنین عمارت مسکونی برای خود در محله ثروتمندنشین سولولاک تفلیس ساخت که برای کارهای کچ بری؛ استادانی از شهر قزوین آورد

.

تصویر شماره 7 – کاخ فیروزه بورژومی

            در سال 1312 ق (1894م) با دختر یکی از اشراف تفلیس ازدواج کرد که صاحب پسری شد. چند ماه پس از ازدواج به سمت وزیر مختار ایران در سنت پطرزبورگ منصوب شد. یک سال بعد نیز لقب ارفع الدوله را از شاه دریافت کرد. پس از به حکومت رسیدن مظفرالدین شاه به دستور شاه به تهران بازگشت و در وزارت امور خارجه مشغول به کار شد

.

تصویر شماره 8 – میرزارضاخان ارفع الدوله

            در سال 1317 ق (1899م) برای حضور در کنفرانس صلح به عنوان نماینده ایران؛ عازم شهر لاهه در هلند شد و پس از بازگشت به دستور شاه سرپرستی هئیت ایرانی برای حضور در مراسم بیست و پنجمین سال تاجگذاری سلطان حمید عازم شهر استانبول شد و سپس به عنوان سفیر ایران در روسیه به سنت پطرزبورگ رفت. دو سال بعد با پایان ماموریتش به تهران بازگشت اما پس از مدت زمان کوتاهی با دریافت لقب سرداری به عنوان سفیر عازم استانبول شد که تا سال 1326 ق (1908م) طول کشید

.

تصویر شماره 9 – عمارت موناکو

            در سال 1338 ق (1920م) به عنوان نماینده ایران در سازمان جامعه ملل عازم شهر ژنو شد که مامورتش هشت سال طول کشید. در همین دوره عمارت زیبائی با سبک معماری ایرانی در شهر موناکو واقع در جنوب فرانسه بنا کرد که تا کنون باقی مانده است. او پس از خاتمه ماموریتش؛ مابقی عمرش را در شهر موناکو گذراند و در سال 1316 ش (1937م) در آنجا فوت کرد.