گشت و گذار در باغ فین کاشان
باغ فین کاشان یکی از باغ‌های ایرانی است که علاوه‌بر قدمت طولانی آن، محل اتفاقات تاریخی و سیاسی مهمی در طول سالیان مختلف بوده است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، باغ فین کاشان یکی از مهم‌ترین و زیباترین مکان‌های گردشگری شهر کاشان است که در این باغ جاذبه‌های متعددی مشاهده می‌شود. این باغ مربوط به دوره صفویه است و همان مکانی است که ناصرالدین‌شاه در سال ۱۸۵۲ میلادی صدراعظم خود یعنی امیرکبیر را به قتل رساند، از همین رو این باغ ازلحاظ تاریخی بسیار موردتوجه قرار دارد. ازلحاظ معماری نیز این باغ به دلیل معماری بی‌نظیر ایرانی که دارد جزو ۹ باغ برتر ایران در فهرست جهانی به شمار می‌رود. باغ فین در ۱۵ آذر سال ۱۳۱۴ در فهرست آثار ملی با شماره ۲۳۸ و در سال ۱۳۹۰ در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو قرار گرفت و به ثبت رسید.
این مکان به دلیل معماری برتر و خارق‌العاده‌اش دارای شهرت جهانی است. این باغ با مساحت ۳۳,۷۹۹ متری و دیوارکشی، بارو و برج‌های استوانه‌ای در دورتادور باغ، جلوه باشکوه و شاهانه‌ای دارد از همین رو این باغ به‌عنوان باغ شاه شناخته می‌شود. این باغ قدیمی و زیبا در یکی از محله‌های قدیمی کاشان به نام فین قرارگرفته است.
باغ فین در یکی از محله‌های قدیمی کاشان به نام فین واقع‌شده است. این محله به دلیل وجود چشمه‌ها و جریان آبی که در آن جریان دارد، از گذشته‌های بسیار موردتوجه حاکمان و پادشاهان قرار داشت. از همین رو این بنای تاریخی در این منطقه ساخته شد و در طی دوره‌های پادشاهی و پادشاهان معتددی موردبازسازی قرار گرفت و موارد مختلفی به آن افزوده شد که تمام این بازسازی‌ها طی دوره‌های مختلف، باغ فین کنونی را تشکیل داده است.
قدمت این بنا به‌طور دقیق مشخص نیست اما گفته می‌شود که این بنا در زمان اردشیر بابکان ساخته‌شده است اما در منابع تاریخی این مکان تاریخی به زمان یعقوب صفاری نسبت داده‌شده است. طبق دیگر منابع تاریخی برخی دیگر از کارشناسان زمان شکل‌گیری و ساخت این بنا را به دوران آل‌بویه در نظر گرفته‌اند و برخی دیگر می‌گویند که این بنا در عصر ایلخانی ساخته‌شده است.
این بنای تاریخی در اواخر دوران شاه‌طهماسب و در سال ۹۹۵ شمسی بر اثر زلزله‌ای سهمگین فروریخت و آسیب شدیدی دید که بقایای این بنا که بر اثر زلزله فروریخت با نام باغ کهنه شناخته می‌شود که در اطراف باغ فین کنونی قرار دارد. پس از گذشت چندین سال این بنا توسط شاه عباس یکم بر اساس اقداماتی جهت آبادانی کاشان ساخته شد و باغ فین کنونی ساخته شد که با نام باغ فین نو شناخته می‌شود. طی ساخت باغ فین کنونی برج‌های گرد و مرتفعی برای باغ ساخت شد و فاصله میان باغ قدمی و باغ جدید خیابانی بزرگ ساخته شد که اغلب از آن برای برگزاری مسابقه‌های مختلف چون چوگان استفاده می‌کردند.
از دیگر اقدامات شاه عباس برای حفاظت از باغ فین و جلوگیری از وقوع سیل ساخت سدی از سنگ و ساروج در قسمت جنوبی باغ بود که این سد همچنان وجود دارد. گسترش این بنای زیبا تا دوران شاه عباس دوم و شاه صفی نیز ادامه داشت و در آن زمان بنای شترگلو برای دیدن مناظر اطراف در بلندترین نقطه با چوب و آهن ساخته شد و به این باغ اضافه شد. از دیگر بناهایی که در دوران صفوی به این باغ زیبا اضافه شد می‌توان به حمام، کوشک و چشمه فین که به چشمه سلیمانیه معروف شد، اشاره نمود. از دیگر مواردی که نشان‌دهنده زمان صفویه هستند می‌توان به سنگ‌فرش‌های طرح شمسه این باغ اشاره کرد که این سنگ‌فرش‌ها جلوه بی‌نظیری به باغ بخشیده است.
این بنا در اواخر دوران صفویه و اوایل دوره زندیه، زیاد موردتوجه قرار نداشت اما پس از گذشت چند سال توسط کریم‌خان زند که یکی از حاکمان کاشان این بنا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت که در طی این بازسازی بناهایی چون خلوت کریم‌خانی به این بنا افزوده شد.
یکی از مهم‌ترین زمان‌ها، دوره قاجاریه بود زیرا که اغلب بناهای دیدنی باغ فین، در زمان فتحعلی شاه قاجار به این مکان افزوده شد و ازآنجایی‌که این شاه به چشمه‌های باغ فین بسیار علاقه‌مند بود، از همین رو دستور مرمت و بازسازی شاهانه این باغ توسط ایشان صادر شد و طی بازسازی و مرمت این باغ حمام کوچکی در کنار حمام صفوی، عمارت شترگلویی در بخش جنوب شرقی باغ فین و در کنار خلوت کریم‌خانی ساخته و به این مجموعه افزوده شده. همچنین از دیگر مواردی که در این دوره به این باغ اضافه شد می‌توان به نقاشی‌هایی از دربار رسمی و شکارهای فتحعلی شاه اشاره کرد که این نقاشی‌ها در بنای شترگلوی صفوی افزوده شد و این بنا را زیباتر کرد. دستور ساخت حمام سلطنتی و خلوت نظام الدوله نیز توسط این پادشاه صادر شد و این دو بنا نز در آن دوره به باغ فین کاشان افزود شد.
از دیگر دستاوردهای دوران قاجاری می‌توان به ساخت عمارت بادگیر که امروزه به‌عنوان کتابخانه کاربرد داد و بازسازی حمام‌های بزرگ و کوچک باغ و افزودن کاشی‌های هفت‌رنگ و فیروزه‌ای به این بناها اشاره نمود که این موارد زیبایی این بنا را دوچندان کرد.
در دوران پهلوی نیز اقداماتی برای مرمت و بازسازی این مکان صادر شد که ازجمله می‌توان به مرمت استخر مرکزی باغ فین اشاره نمود. همچنین در سال ۱۳۳۶ سنگ‌های موزه ملی کاشان بر روی بقایای خلوت نظام الدوله قرار داده شد و درنهایت در سال ۱۳۵۷ بخش‌های متعدد دیگری چون کوشک‌های باغ موردبازسازی و مرمت قرارگرفته‌اند. از دیگر اقدامات مهم در دوره پهلوی می‌توان به ثبت ملی این آثار ارزشمند در سال ۱۳۱۴ اشاره نمود که این مسئله موجب شد که این باغ بیشتر موردتوجه قرار بگیرد.
پس از انقلاب اسلامی نیز اقداماتی برای حفاظت از این بنای تاریخی انجام شد که ازجمله می‌توان به ساماندهی کف باغ و جوی‌های آب داخل باغ و حوض‌ها، مرمت عمارت سردرد، بام سازی کوشک صفوی و نصب دوربین‌های مداربسته اشاره کرد. همچنین در سال ۱۳۸۹ پرونده ثبت جهانی باغ فین به سازمان یونسکو فرستاده شد و طبق درخواست سازمان یونسکو تغییرات و اقداماتی بر روی پیاده‌روها و سنگ‌فرش‌ها انجام شد.
وقایع تاریخی باغ فین کاشان
همان‌طور که گفته شد باغ فین یکی از پرآوازه‌ترین بناهای تاریخی محسوب می وشد و از همین رو وقایع و رویدادهای بسیار مهمی در این بنا اتفاق افتاده است که اغلب همه ما چیزهای مهمی درباره وقایع این باغ شنیده‌ایم. ازجمله وقایع تاریخی باغ فین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد
مرگ شاه صفی
از دیگر وقایع تاریخی مهمی که در باغ فین اتفاق افتاده است می‌توان به مرگ شاه صفی اشاره کرد. شاه صفی بارها به باغ فین رفته بود که طبق گفته در آخرین سفرش به این باغ بر اثر مصرف بیش‌ازحد مشروب در عمارتخانه دولت و اقامتگاه خود جان خود را از دست داد.
قتل خضر نهاوندی
یکی از حاکمان با اقتدار و قدرتمند شهر کاشان به نام خضر نهاوندی بود که از اقتدار و قدرت بسیاری برخوردار بود از همین رو این مسئله از سوی شاه اسماعیل بسیار موجب نگرانی او شد و سپس در سال ۹۸۶ هجری شمسی در باغ فین توسط فردی چاقو به دست موردحمله قرار گرفت و به قتل رسید. پس از گذشت سال‌ها گفته شد که این قتل یک مسئله سیاسی بوده و به دستور شاه صورت گرفته و خضر نهاوندی این حاکم قدرتمند در باغ فین به قتل رسیده است.
جشن شاه اسماعیل صفوی
ازجمله اتفاقات مهمی که در این بنای تاریخی و در این باغ رخ‌داده است ، برگزاری جشنی برای آغاز حکومت شاه اسماعیل صفوی است. درواقع شاه اسماعیل صفوی در آغاز حکومت خود به شهر کاشان می‌رود و در این باغ برای مردم جشنی برگزار می‌کند و مردم نیز به افتخار حضور شاه، شهر را تزئین می‌کنند. همچنین باید بدانید که شاه اسماعیل در طی دو باری که به این با آمده بود، موجب جشن و پای‌کوبی مردم در این محل شد.
قتل امیرکبیر
ازجمله وقایع مهمی که اغلب درباره آن چیزهای بسیاری شنیده‌ایم می‌توان به قتل امیرکبیر که دستور ناصرالدین‌شاه در این باغ اتفاق افتاد، اشاره نمود. محمدتقی فراهانی ملقب به امیرکبیر یکی مهم‌ترین افراد در تاریخ ایران محسوب می‌شود زیرا که ایشان در آن زمان تأثیر بسزایی در آبادانی ایران داشته و ازجمله اقدامات مهم ایشان می‌توان به تأسیس دارلفنون، ساماندهی ارتش، تقسیم آب کرج و تعیین حقوق برای درباریان اشاره کرد. این فرد یکی از افراد محبوب نزد شاه بود و به همین دلیل دشمنی‌های بسیاری با ایشان وجود داشت. در وقع مادر شاه و حاج غلی خان مراغه‌ای به دلیل دشمنی که با امیرکبیر داشتند موجب شدند که امیرکبیر از مقام صدراعظم عزل شود و به شهر کاشان تعبید می‌شود. اما تنها پس از گذشت ۴۰ روز ناصرالدین‌شاه از این کار خود پشیمان می‌شود و برای صدراعظم محبوب خود خلعتی می‌فرستد. اما دشمنان ایشان در هنگام مستی ناصرالدین‌شاه از ایشان سوء‌استفاده می‌کنند و برای قتل امیرکبیر از شاه امضا می‌گیرند.
پس از امضای دستور قتل امیرکبیر توسط ناصرالدین‌شاه، قاتلان به باغ فین می‌روند و از طریق کوچه وارد حمام می‌شوند و دستور مرگش را که توسط شاه داده‌شده است را برای امیرکبیر بازگو می‌کنند و تنها به او اجازه می‌دهند که روش کشته شدن خود را انتخاب کند که امیرکبیر از دلاک حمام می‌خواهد که رگ دستش را بزند، اما قاتلان منتظر نمی‌مانند و سرانجام او را خفه می‌کنند و در حمام فین به قتل می‌رسانند. این واقع تلخ در ۲۰دی ۱۲۳۰ هجری شمسی و در حمام باغ فین اتفاق افتاده است که جز مهم‌ترین واقع تاریخی در این باغ محسوب می‌شود.
معماری باغ فین کاشان
این باغ از معماری خارق‌العاده‌ای برخوردار است و در این باغ می‌توان عناصر پویایی چون آب و درخ و عناصر ثابت و بناهای تاریخی بسیار زیبایی را مشاهده نمود که هرکدام از آن‌ها در دوره‌های مختلف به این باغ افزوده‌شده‌اند و درواقع در این باغ می‌توان نوع معماری در هر دوره تاریخی را مشاهده نمود. همچنین از دیگر مواردی که در این باغ بسیار مورد اهمیت قرار داشت، حفظ تقارن در طراحی اولیه باغ بود که پس از دوره صفویه و افزودن سازه‌های دیگر به باغ این مسئله به حاشیه رفت.
در این باغ عناصر مختلفی دیده می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها عنصر آب است که در این مجموعه بسیار به‌کاربرده شده است و از اهمیت بسیاری برخوردار است. درواقع در وجود جوی‌های آب، حوض جوشان و حوض‌خانه صفوی و همچنین فواره‌های آب همه نشان‌دهنده اهمیت عنصر آب است و وجود این موارد در یک شهر کویری و کم‌آبی مانند کاشان توجه بسیاری را به خود جلب می‌کند و چشم‌انداز بی‌نظیری را در باغ ایجاد می‌کند. همچنین از دیگر مواردی که زیبایی این مکان را چند برابر کرده است، می‌توان به گذرگاهی سنگ‌فرش شده که در وسط باغ و در راستای شمال شرقی و جنوب غربی باغ وجود دارد اشاره نمود که هرکدام از این گذرگاه‌ها به سمت یکی از بناهای زیبای این باغ منتهی می‌شوند.
از دیگر عناصری که زیبایی این باغ را دوچندان کرده‌اند می‌توان به درختان این باغ زیبا اشاره نمود. درواقع در این باغ تعداد بسیاری درخت وجود دارد که بیشترین درختانی که در این باغ خودنمایی می‌کنند می‌توان به درختان سرو و درختان چنار این باغ اشاره نمود که گفته می‌شود که هرکدام از آن‌ها قدمتی بسیار طولانی دارند. همچنین ازجمله قدیمی‌ترین درختان این باغ می‌توان به درخت سرو لیلی و مجنون اشاره کرد که به‌طور تقریبی دارای قدمتی ۵۰۰ ساله هستند و این درختان در کنار کوشک قاجار قرارگرفته‌اند.
وجود ۵۷۹ اصل درخت سرو در باغ فین نشان‌دهنده اهمیت بسیار این درخت در طراحی باغ بوده است اما در این باغ درختان دیگری مانند توت و انجیر دیده می‌شوند که این درختان برای زیباتر شدن باغ در کنار درختان سرو کاشته شده‌اند.
علت نام‌گذاری باغ فین
همان‌طور که در ابتدای مقاله نیز اشاره کردیم به دلیل قرارگیری این باغ و بنای تاریخی در منطقه فین، این باغ با این نام، نام‌گذاری شده و شناخته می‌شود. اما ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که چرا این منطقه با نام فین شناخته می‌شود و فین به چه معناست؟
می‌توان این‌گونه بیان کرد کلمه فین در فارسی باستانی به معنای پین یا همان پایان است و علت نام‌گذاری این مکان به این نام این است که این منطقه پایان شهر محسوب می‌شود به همین دلیل نیز کلمه پین یا پایان بر این شهر گذاشته‌شده است. همچنین گفته می‌شود که مردم این منطقه کلاه‌هایی به نام فینه بر سر می‌گذاشتند و از همین رو کلمه اقتباس‌شده فین بر روی این منطقه گذاشته‌شده است. خوب است بدانید که در لغات نامه دهخدا کلمه فین به معنی جوشش آب است و به دلیل وجود چشمه و جریان آبی که در این منطقه وجود دارد می‌توان گفت این مسئله از دیگر دلایل نام‌گذاری این شهر با نام فین است.
بناهای دیدنی باغ فین کاشان
به دلیل بازسازی‌های متعدد در دوره‌ها و سلسله‌های مختلف و افزودن بناهای متعدد توسط حاکمان و شاهان ایرانی، باغ فین همواره جاذبه‌های دیدنی بسیاری را در خود جای‌داده است که علاقه‌مندان و گردشگران می‌توانند از این بناهای زیبا دیدن کنند و تاریخ، معماری و فرهنگ گذشته ایران را در این مجموعه تماشا کنند.
ازجمله بناهای دیدنی باغ فین می‌توان به حوض جوشان باغ فین، حوض دروازه فواره، عمارت سردر، اتاق شاه نشین، کوشک قاجاری، چشمه زنانه یا تقسیم گاه آب، حمام‌های باغ فین، حمام سلطنتی، حمام صفوی، حیاط خلوت کریم‌خانی، برج و باروی باغ، چشمه سلیمانیه، موزه ملی کاشان، اصطبل و کتابخانه است.
اخبار مرتبط
