ارمنیان در دوره های مختلف، کمک بسیاری به رشد فرهنگ و هنر در ایران کرده اند. ما در این مقاله به معرفی مشاهیر و معماران ارمنی ایران خواهیم پرداخت که بسیاری از راه ها و بناهای باشکوه ایران به دست آن ها ساخته شده است. افرادی که از سال های بسیار دور تا کنون نقش مؤثری را در تاریخ و فرهنگ ایران ایفا کرده اند.

پل آبکار

 آبکار در سال ۱۲۸۷ شمسی، به عنوان فرزند خانواده ای نسبتاً مرفه، دیده به جهان گشود. او یکی از پیشروان جنبش مدرنیسم معماری ایرانی است. یکی از ویژگی هایی که در همه آثار پل آبکار به چشم می خورد، سطوح ساده آجری (عمدتاً آجر بهمنی) با اندکی جلو و عقب رفتگی است که در نمای خیابان تنوع خاصی را ایجاد می کند. آبکار فقط تحصیلات دوره ابتدایی را در ایران گذراند و سپس برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. او در حالی که مشغول به یادگیری رشته معماری در دانشگاه سنت لویی بود، در کنار تحصیل به شرکت در دوره های مجسمه سازی، مقاومت مصالح، طراحی داخلی و منبت کاری نیز می پرداخت.
ساختمان سینما نیاگارا، ایستگاه رادیو (بی‌سیم)، ساختمان کلیسای ارمنیان کاتولیک (واقع در خیابان شمالی سفارت روسیه)، مدرسه کر و لال‌های باغچه‌بان و همچنین کلیه ساختمان‌های پیشکاری‌ها و ادارات وزارت دارایی استان ‌ها و ساختمان‌ های گمرکات از آثار وی محسوب می شوند. لازم به ذکر است که آبکار در طی دوران حرفه ای خود، عهده دار ریاست دفتر فنی گمرکات، دفتر فنی وزارت دارایی و دفتر فنی شهربانی کل نیز بوده است.

گابریل گورکیان

گابریل گورکیان یکی از بنیان گذاران اصلی معماری نوین در ایران محسوب می شود. او متولد سال ۱۲۷۹ در شهر استانبول امروزی، که در آن زمان قسطنطنیه نامیده می شد، است. مدت کمی بعد از تولد، خانواده او به ایران مهاجرت کردند. اگر چه گابریل گورکیان هیچ کدام از مقاطع تحصیلی را در ایران نگذراند اما بعد از فارغ التحصیلی در رشته معماری از دانشگاه وین به ایران بازگشت. او به مدت ۴ سال ریاست دفتر معماری شهرداری تهران را بر عهده داشته است. سرانجام، گورکیان در سال ۱۳۴۹ چشم از جهان بست.
آثار این هنرمند ارمنی عبارتند از: کاخ دادگستری، ساختمان وزارت امور خارجه، وزارت صنایع، طرح باشگاه افسران و آمفی‌ تئاتر مدرسه نظام.

آودیس اوهانجانیان

از کار اکتشاف معادن نفتی تا معماری و ساخت ساختمان هایف زیبا در کارنامه آودیس اوهانجانیان به چشم می خورد. اوهانجانیان در سال ۱۲۶۱ متولد شد. این هنرمند ایروانی بین ۱۹۲۱‌ـ‌۱۹۱۹، در نخستین جمهوری مستقل ارمنستان، به سمت وزیر آبادانی این کشور منصوب شد. پس از پیوستن ارمنستان به اتحاد جماهیر شوروی، آودیس به ایران مهاجرت و شهر تبریز را برای زندگی انتخاب کرد. او پس از مدتی به مقام مهندس عمران دولتی رسید. جاده تبریز – ارسباران، احداث خیابان اصلی تبریز (امام خمینی کنونی)، باغ و مجتمع گلستان تبریز، تالار فرهنگ تبریز و ساختمان شهرداری تبریز، گوشه ای از کارنامه کاری آودیس اوهانجانیان است.

اوژن آفتاندلیانس

بسیاری از معماران برجسته امروزی خود را مدیون استادی می دانند که ۳۰ سال از عمر خود را به تعلیم دانشجویان دانشگاه هنرهای زیبای تهران اختصاص داد. اوژن آفتاندلیانس، متولد سال ۱۲۹۲ در شهر تبریز است. او مدرک معماری اش را از دانشگاه هنر های زیبا در پاریس دریافت کرد. مهمترین آثار وی عبارتند از: تالار وحدت (رودکی)، تالار فرهنگ، موزۀ مردم‌شناسی ایران، تالار رودکی (فرهنگ)، دبیرستان نوربخش، برخی از کاخ های سلطنتی از جمله سعدآباد، فرح آباد، نیاوران و بابل، موزه کلیسای وانک اصفهان، نخستین ساختمان ‌های فرودگاه مهرآباد، سینما گلدن‌سیتی (خیابان فلسطین) و کلیسای سرکیس مقدس (واقع در خیابان استاد نجات‌اللهی تهران). این استاد و هنرمند برجسته معماری، در سال ۱۳۷۶ دار فانی را وداع گفت.

رستم وسکانیان

 رستم وسکانسیان، زاده سال ۱۳۲۲ در شهر تبریز است. بسیاری از مردم ایران او را با طراحی ورزشگاه ده هزار نفری آرارات که در زمان شاه برای ارامنه طراحی کرده است می شناسند. رستم وسکانسیان در آن سال ها، چندین بار موفق به دریافت بورسیه تحصیلی از بهترین دانشگاه های کشور شد. این هنرمند در کشورهای پاریس و اتریش در رشته معماری تحصیل کرد و بعد از بازگشت به وطن در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت.
باشگاه فرهنگی – ورزشی آرارات تهران، زورخانۀ تهران، کلوپ ارامنه تهران، عبادتگاه صلیب مقدس در باشگاه آرارات و کودکستان ارمنیان تبریز از آثار رستم وسکانسیان محسوب می شوند.

کریستاپور تادوسیان

یکی دیگر از معماران نوگرای ارمنی تبار کریستاپور تادوسیان است. گرچه وی متولد سال ۱۲۸۴ در تفلیس بود اما دوران فعالیت حرفه ای خود را در ایران سپری کرد. او در مسکو و ایروان به مدرسه رفت و سرانجام توانست با اتمام تحصیلات دانشگاهی معماری در ژنو، از دانشکده معماری فارغ‌التحصیل شود.
آثار وی عبارتند از: ساختمان بانک ملی اهواز و بیمارستان فیروزگر. همچنین تادوسیان برای طرح ساختمان‌های ضد زلزله مفتخر به دریافت نشان طلای همایش بین‌المللی معماری مدرن شد.

لئون بابایان

یکی دیگر از معماران برجسته  ارمنی در تبریز، لئون بابایان است. لئون بابایان در سال ۱۳۰۴ در تبریز به دنیا آمد و پس از اخذ دیپلم مهندسی از انگلستان، به یادگیری رشته معماری در دانشگاه تهران پرداخت.
آثار بابایان عبارتند از: کشتارگاه تهران، طرح ساختمان الحاقی سازمان برنامه و بودجه (واقع درمیدان بهارستان)، مدرسه ابتدایی و راهنمایی اَرَس (آراکس) تهران، طرح هتل بابا طاهر در همدان (مرکز توانبخشی کنونی)، طرح نمایشگاه و دفتر مرکزی شرکت ارج (در خیابان سپهبد قرنی، این طرح اجرا نشد) و طراحی و ساخت ساختمان های مسکونی و اداری متعدد در تهران، ابوظبی، امریکا و کانادا.

گورگن پیچیکیان

از کارمندی بانک تا طراحی ساختمان های مهمی چون ساختمان کارخانه مینو و بانک ملی تهران، در کارنامه گورگن ژیچیکیان ملقب به مهندس گرگین به چشم می خورد. گورگن پیچیکیان (۱۳۷۶‌-‌۱۲۹۵) در ولگراد روسیه متولد شد.
بیمارستان بانک ملی تهران، شعبه مرکزی بانک ملی، شعبه بانک ملی ایران در دبی، ساختمان چاپخانه مرکزی بانک مرکزی، جامعه الزهرای قم، مصلای قم، دانشکده پزشکی قم، ساختمان‌های اولیه آسایشگاه کهریزک، کارخانه مینو و ساختمان نابینایان تهران از جمله آثار گورگن پیچیکیان به حساب می آید.

لئون تادوسیان

لئون تادوسیان، سال ۱۲۷۶ در نیویورک متولد شد. وی در فرانسه به تحصیل در رشته مهندسی ساختمان مشغول شد. لئون تادوسیان فرزند خاچاطور تادوسیان طراح جواهرات سلطنتی و از هنرمندان به نام دوره قاجار است. آثار او عبارتند از: میدان حسن‌آباد تهران، کاخ مرمر و کاخ سفید سعدآباد.

وارطان هوانسیان

اگر ساکن ایران باشید حتما از کاخ سعد آباد بازدید کرده اید یا حداقل اسم این کاخ به گوشتان خورده است. طراح این کاخ وارطان هوانسیان معمار برجسته تبریزی است. او در سال ۱۲۷۴ به دنیا آمد و برای ادامه تحصیل در رشته معماری به پاریس سفر کرد. وارطان هوانسیان، مهندس و معمار معروف ایرانی، در ۶ خرداد ۱۳۶۱، با ۸۶ سال سن درگذشت و در آرامستان بوراستان، واقع در جاده خراسان، به خاک سپرده شد.
هنرستان دختران تهران، هتل دربند تهران، تکمیل باشگاه افسران وزارت جنگ، کاخ شهناز پهلوی، کاخ سعدآباد، سینما کریستال، سینما متروپل تهران، سینما دیانای تهران، مهمانخانۀ ایستگاه راه‌آهن تهران، هتل فردوسی تهران، ساختمان مرکزی بانک سپه تهران، بانک سپه شعبۀ بازار تهران، ساختمان جیپ تهران، مجتمع ساختمان‌های شاه رضا در تهران و مراکز بانک سپه در شهرستان‌ها جملگی از آثار وی محسوب می شوند.

مارکار گالستیانس

تقریبا اکثر معمارانی که پیشتر به آنها اشاره شد یا متولد خارج از کشور بودند و یا متولد شهر تبریز. مارکار گالسیانس اما زاده شهر جلفای اصفهان است. او در سال ۱۲۶۷ متولد شد و در ۹۸ سالگی در گذشت. وی تحصیلات عالیه را در دانشگاه کینگز لندن ادامه داد.
آثار او عبارتند از: ساختمان پستخانه مرکزی (خیابان امام خمینی)، بانک شاهی (بانک تجارت شعبه میدان امام خمینی) و ساختمان شماره ۱ وزارت امور خارجه.

هوانس اونیک قریبیان

هوانس اونیک قریبیان، سال ۱۲۷۸ در کشور گرجستان به دنیا آمد. او تحصیلاتش را در رشته معماری دانشگاه کیف ادامه داد. هوانس قریبیان به دستور رضاشاه به مازندران رفت و تا سال ۱۳۱۷ خورشیدی در سمت معمار بناهای سلطنتی، آن جا مشغول به کار شد.
آثار او عبارتند از: بناهای سلطنتی رضاشاه، کاخ مرمر رامسر، مهمان خانه رامسر