نویسنده : شاهن هوسپیان

ساختمان مدرسه نرسیسیان که در حال حاضر از آن برای دانشگاه قفقازشناسی گرجستان استفاده می شود؛ در خیابان آسپینزا تورن شهر تفلیس قرار دارد. این مدرسه ارمنیان شهر تفلیس؛ طی یکصد سال فعالیت پرفراز و نشیب؛ بیش از دو هزار فارغ التحصیل تحویل جامعه داده است. از ارمنیانی که در این مدرسه تحصیل کرده اند می توان از خاچاطو آبویان؛ برژ بروشیان؛ غازاروس آقایان؛ هوانس تومانیان؛ درنیک دمیرجیان؛ آناستاز میکویان؛ آرام ورویر؛ هایک بژشکیان؛ سوغومون تهلیریان؛ یرواند لالایان و بسیاری دیگر نام برد؛ همچنین افراد سرشناسی همچون لئو؛ هاکوپ ماناندیان؛ گابریل سوندوکیان؛ غازاروس آقایان؛ برژ بروشیان؛ مانوک آبغیان و بسیاری دیگر در این مدرسه تدریس کرده اند.

در سال 1814م اسقف اعظم نرسس آشتاراکتسی به سمت خلیفه ارمنیان گرجستان منصوب شد. در آن زمان هیچگونه مدرسه غیر دینی نه تنها برای ارمنیان که اکثریت اهالی شهر تفلیس را تشکیل می دادند؛ بلکه برای گرجی ها نیز وجود نداشت؛ بنابراین با هدف ایجاد مدرسه ای با استانداردهای روز؛ از کلیه ارمنیان سرشناس شهر درخواست حمایت مالی کرد که موفق به جلب نظر موافق گروهی از آنان از جمله یرمیا آرزرونی صاحب کاروانسرای آرزرونی شهر شد. او همچنین طی نامه های جداگانه ای از ارمنیان روسیه؛ عثمانی و هند درخواست کمک کرد. از آنجائی که نمی خواست منتظر بماند تا مبلغ مورد نیاز برای ساختن مدرسه جمع آوری شود؛ بنابراین در سال 1815م اقدام به تشکیل کلاس های درس در یکی از اطاق های دیر وانک کرده که بیست دانش آموز در آن حضور یافتند.

نرسس آشتارکتسی

پس از جمع آوری مبلغ مورد نیاز؛ در سال 1822م ساختن مدرسه آغاز شد که در این بین شهردار شهر تفلیس؛ استپان گابریلیان نیز مساعدت لازم را نشان داد. در سال 1824م کار ساختمان مدرسه پایان یافت و مدرسه که اهالی آن را مدرسه وانک می نامیدند کار خود را آغاز کرد. اما آشتارکتسی با مشکل جدیدی روبرو شد. ساختمان مدرسه با تجهیزات لازم آماده بود؛ دانش آموزان نیز حضور داشتند اما مشکل اصلی؛ نبود معلمین با تجربه بود که برای حل این مشکل اسقف آشتارکتسی از کشیش هاروطون علمداریان درخواست کمک کرد. او که فارغ التحصیل انستیتوی لازاریان شهر مسکو بود؛ مسئولیت مدیریت مدرسه تازه تاسیس را قبول کرده و در مدت زمان کوتاهی موفق به آموزش معلمین؛ هم زمان با تشکیل کلاس های درس برای شاگردان گردید. کلاس های درس بدون در نظر گرفتن تقسیم بندی سنی تشکیل شد؛ زیرا بی سوادی مربوط به سن خاصی نبود. مدرسه در سال اول شروع به کار سه کلاس با هشتاد دانش آموز و در سال دوم؛ پنج کلاس با 360 دانش آموز کار خود را آغاز کرد و در سال 1826م اولین دانش آموزان که هجده نفر بودند فارغ التحصیل شدند. در بین این فارغ التحصیلان افرادی همچون خاچاطور آبویان و گالوست هاروطونیان که سال ها بعد به سمت شهردار شهر تفلیس انتخاب شد؛ قرار داشتند. تعدادی از اولین گروه فارغ التحصیلان نیز پایه گذار هنر تاتر در گرجستان شدند.

گروهی از معلمین و مسئولین مدرسه

در سال 1826م گئورگ آرزرونی پدر یرمیا آرزرونی که برای ساختن مدرسه کمک مالی کرده بود؛ کلیه هزینه های تاسیس چاپخانه مدرسه را که اولین چاپخانه شهر تفلیس محسوب می شود تقبل کرد. این چاپخانه از سال تاسیس تا سال 1829م جمعا سی عنوان کتاب با تیراژ 18000 جلد چاپ کرد.

در پایان جنگ های ایران و روس به علت انتقادهای اسقف آشتارکتسی از پاسکویچ فرمانده ارتش روسیه؛ جاثلیق کلیسای ارمنستان در سال 1830م وی را بعنوان خلیفه ارمنیان مولدویا منصوب کرد و در عمل وی تبعید شد و به جای وی اسقف هوانس کارابتسی به تفلیس اعزام گردید. اسقف کارابتسی اموال وقفی مدرسه را که منبع درآمد مدرسه بود؛ به نفع دیر اجمیازین مصادره کرده و مدرسه از منابع مالی محروم و در نهایت مدرسه تعطیل شد که باعث اعتراض ارمنیان تفلیس گردید و نماینده دولت روسیه در گرجستان مجبور شد اداره مدرسه را به یک هئیت انتخابی از بین ارمنیان شهر بسپارد که با تلاش های آنها مدرسه بازگشائی شد. پس از این که اسقف کاراپتسی در سال 1831م به سمت جاثلیقی انتخاب شد؛ دستور اجاره دادن قسمتی از مدرسه به نظامیان روسیه را داد که باعث بروز مشکلاتی برای مدرسه گردید. وضعیت مدرسه رو به وخامت گذاشت به طوری که در سال 1835م تعداد دانش آموزان به هفتاد نفر رسید. در سال 1836م با تصمیم دولت تزاری روسیه مدرسه به مدت یک سال تعطیل شد سپس براساس قانون "بولوژنیا" اجازه بازگشائی به عنوان مدرسه الهیات داده شد.

اسقف آشتارکتسی که سخت نگران وضعیت مدرسه بود از تبعیدگاهش نامه اعتراضی در خصوص سیاست دولت روسیه در قبال مدرسه برای کمیساریای امور داخلی روسیه ارسال کرد که بدون جواب ماند.

اسقف کاراپت باگرادونی که به عنوان خلیفه ارمنیان گرجستان منصوب شده بود سعی کرد در چهارچوب قانون "بولوژنیا" وضعیت مدرسه را بهبود بخشد و در کنار معلمینی که اجبارا به کار گرفته بود از فارغ التحصیلان مدرسه نیز استفاده کرده و تعداد دانش آموزان را به 176 نفر رساند. هوسپ اوربلی از فارغ التحصیلان مدرسه؛ طبق تصمیم اسقف باگرادونی به سمت مدیر مدرسه منصوب شد و اصلاحاتی انجام داد. سپس برای ارتقاء معلومات معلمین؛ کلاس های درس برای آنها گذاشته و کم کم دروس غیر دینی همچون ریاضیات؛ دستور زبان و ادبیات ارمنی و غیره را وارد دروس مدرسه کرد.

در سال 1842م مجددا چاپخانه مدرسه که پس از تبعید آشتارکتسی تعطیل شده بود شروع بکار کرد و به غیر از کتاب های درسی در آن هفته نامه "قفقاز" نیز شروع به چاپ شد.

پس از انتخاب اسقف اعظم نرسس آشتارکتسی به سمت جاثلیق در سال 1843م؛ او در راه بازگشت از تبعیدگاه؛ به مدت شش ماه در شهر تفلیس مانده و پس از انتخاب هئیت امنای جدید و رسیدگی به وضعیت مدرسه به دیر اجمیازین؛ مقرر جاثلیقی رفت. در زمان مدیریت کشیش گابریل بادگانیان و پطروس شامشیان در سال های 1850 و 1851م مدرسه دارای امکانات شبانه روزی گردید که در سال اول 23 دانش آموز از این امکانات استفاده کردند. در زمان مدیریت این دو نفر تحول بزرگی در سیستم آموزشی مدرسه رخ داد؛ همچنین دروس تاریخ ارمنستان و آموزش موسیقی نیز به دروس اضافه شد و به درخواست جاثلیق آشتارکتسی مدت تعطیلات تابستانی از سه ماه به یک ماه کاهش یافت.

در سال 1857م جاثلیق آشتارکتسی که برای رسیدگی به امور مدرسه به تفلیس رفته بود؛ در آنجا فوت کرد و به خواست مردم تفلیس نام مدرسه را نرسیسیان گذاشتند. پس از فوت نرسس آشتارکتسی مدرسه مجددا دچار مشکلاتی به دلیل دخالت های اسقف شهر دونی رستوف گردید که باعث استعفای شامشیان شده و به درخواست جاثلیق؛ وی مدیریت مدرسه شهر شوشی را به عهده گرفت.

در بین سال های 1851 الی 1861م جمعا 124 نفر از مدرسه فارغ التحصیل شدند که 85 نفر از آنها یتیم و از بین این یتیم ها؛ 37 نفر غیر ارمنی بودند. مدرسه دانش آموزان بی بضاعت را نیز قبول می کرد و آنها نه تنها از پرداخت شهریه معاف بودند بلکه کمک هزینه شامل کتاب های درسی؛ لباس و مواد غذائی نیز دریافت می کردند. برای تقبل هزینه های مدرسه بناهای مختلف؛ باغات؛ مغازه ها وقف مدرسه شده بود که توسط هئیت امنای مدرسه اداره می شد. در سال 1889م تعداد دانش آموزان 364 نفر بود که بیش از نیمی از دانش آموزان از ارمنیان ایروان؛ گنجه؛ قارص؛ باکو؛ کریمه و کشورهای عثمانی؛ ایران و یونان بودند. در سال های 1897 الی 1902م تعداد دانش آموزان اعزامی از ایران بطور چشم گیری افزایش یافت.

در سال 1893م جاثلیق خریمیان هایریک از مدرسه بازدید کرده و در ملاقات با هئیت امناء موضوع بنای ساختمان جدید برای مدرسه مطرح شد. در سال 1902م تعداد دانش آموزان به 400 نفر رسید که مدرسه با کمبود فضای مورد نیاز برای این تعداد دانش آموز مواجه شد که از ساختمانی در جوار ساختمان مدرسه استفاده شد. پس از انقلاب سال 1905م روسیه؛ شرایط مدرسه بهبود یافته و محدودیت های اعمال شده کم شد. در سال 1907م تعداد دانش آموزان به 638 نفر رسید که برای قبول این تعداد دانش آموز از دیگر ساختمان های متعلق به خلیفه گری در محله های هاولابار و سولولاک نیز استفاده شد.

ساختمان جدید مدرسه در ابتدای سده 20م

در سال 1909م آلکساندر مانتاشیان از ارمنیان ثروتمند شهر تفلیس زمین بزرگی در مجاورت مدرسه خریداری کرده و ساختمان بزرگی برای مدرسه بنا کرد که کار ساختمان در سال 1911م خاتمه یافت و به یاد نرسس آشتارکتسی مدرسه نرسیسیان نامگذاری شد. مانتاشیان قبل از خاتمه کار ساختمان؛ فوت کرد که کار وی را پسرش لئون ادامه داد. معماران ساختمان بغوس ظهرابیان و میخائیل نبریتسو بودند.

وضعیت امروزی مدرسه نرسیسیان

ساختمان مدرسه سه طبقه می باشد و سبک معماری آن بخصوص ستونهای آن تحت تاثیر معماری ارمنی می باشد. برای ساختن بنا از سنگ های توف استفاده شده که آنها را از ارمنستان آورده اند. به غیر از کلاس های درس؛ دارای سالن ورزش و تالار تاتر که بر روی سن آن سیصد نفر جا می گرفتند؛ استخر سرپوشیده؛ کتابخانه و آزمایشگاههای فیزیک و شیمی بوده است. این ساختمان باشکوه نه تنها برای ارمنیان شهر تفلیس؛ بلکه برای گرجی ها نیز باعث افتخار بوده و تا به امروز از بناهای زیبای شهر تفلیس محسوب می شود.

سال تحصیلی 13-1912م در ساختمان جدید طی مراسمی با حضور بسیاری از اهالی شهر آغاز شد. اما با شروع جنگ جهانی اول در سال 1914م؛ به دستور دولت تزاری روسیه کلاس های درس به ساختمان های قبلی منتقل و آن تبدیل به بیمارستان برای نظامیان زخمی در جنگ گردید.

نمای داخل ساختمان

در فوریه سال 1917م کلیه مدارس در کل امپراتوری روسیه تعطیل اعلان شد و ارمنیان شهر تفلیس از ساختمان مدرسه برای نگهداری کودکان یتیمی که از قتل عام ارمنیان در عثمانی جان سالم بدر برده بودند استفاده کردند. از سال 1918م کلاس های درس مجددا برقرار شد اما در سال 1919م در قسمتی از ساختمان ستاد ارتش بریتانیا در قفقاز برای مدت زمان کوتاهی مستقر گردید. در سال 1924م مراسم صدمین سال مدرسه جشن گرفته شد و در همان سال نیز به دستور شورای انقلاب بلشویکی؛ مدرسه برای همیشه تعطیل و از آن به عنوان هنرستان دولتی استفاده شد.

نمای داخل ساختمان

پس از استقلال مجدد گرجستان ساختمان مدرسه براساس تصمیم دولت؛ به ارمنیان شهر تفلیس بازگردانده نشد و در سال 2004م برای تشکیل دانشگاه اختصاص یافت که پس از مرمت طولانی دانشگاه قفقازشناسی در سال 2017م در آن آغاز بکار کرد که اکنون دارای 5000 دانشجو می باشد. لازم به ذکر است طی مرمت انجام شده وضعیت قبلی ساختمان کماکان حفظ شده و تغییری در آن داده نشده است.