پژوهش در تئاتر ایران همیشه بخشی مغفول و مهجور بوده و کم‌تر به این حوزه بسیار مهم و تأثیرگذار توجه شده است. همواره در رویدادها و جشنواره‌های تئاتری شاهد برگزاری بخش سمینار در کنار بخش اصلی هستیم اما سمینارها در اکثر موارد صرفا جهت برگزاری برپا می‌شوند و برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای آن‌ها انجام نمی‌گیرد.

البته در برخی موارد نیز شاهد برگزاری سمینارهایی هستیم که در آن‌ها چهره‌های نام‌آشنای تئاتر جهان در قالب وبینار به ایراد سخنان و نقطه‌نظرات خود درباره موضوع مدنظر آن سمینار می‌پردازند که این امر اتفاق قابل توجهی است که باید شاهد تداوم آن باشیم.

بیست و یکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی با دبیری احمد جولایی در حال برگزاری است. هر بخش از این جشنواره در یکی از استان‌های کشور برگزار می‌شود و سهم آذربایجان شرقی میزبانی از بخش سمینار جشنواره‌ است.

بدون اغراق یکی از اتفاقات قابل تأمل و مهم بیست و یکمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی برگزاری بخش سمینار با دبیری نرگس یزدی است که در آن چهره‌های نام‌آشنای تئاتر جهان یعنی ریچارد شکنر و ماروین کارلسن از نظریه‌پردازان و پژوهشگران مطرح تئاتر دنیا به همراه دیگر پژوهشگران خارجی و داخلی تئاتر حضور دارند.

البته وبینارهای شکنر و کارلسن به دلیل نقص فنی در برقراری ارتباط تصویری طبق زمانبندی اعلام شده، انجام نشد و تغییری در زمان سخنرانی این ۲ چهره پژوهشی به وجود آمد.

ریچارد شکنر در این سمینار به ارائه نقطه‌نظرات خود درباره خاستگاه تئاتر، فرهنگ‌ها و آیین‌های مختلف و همچنین تأثیر تکنولوژی بر آیین و سنت پرداخت.

وی در بخشی از سخنان خود تأکید کرد: به باور من آیین‏‌گرایان کیمبریج به طور مثال جین الن هریسن و جیمز فریزر، با اینکه متفکران بسیار خوبی بودند، مباحث‏‌شان مورد تردید است. آنها نظریه‌‏ای را درباره‏ خاستگاه تراژدی یونانی مطرح کرده‏ و بر مبنای آن نظریه سعی داشتند خاستگاه تئاتر را به طور کلی تعیین کنند اما کاری که آنها انجام دادند، از نظر علمی قابل پذیرش نیست و من در مقاله‌‏ای در این زمینه به طور مبسوط سخن گفته‏‌ام.

این پژوهشگر مطرح تئاتر جهان آموختن درباره‏ فرهنگ‏‌های دیگر را بسیار مفید و لازم و در عین حال لذت‏بخش دانست و اظهار کرد: من در مراسم آیینی و مذهبی کشورها و فرهنگ‏‌های مختلف شرکت داشته‏‌ام و بررسی آنها همواره جذابیت بسیاری برایم داشته است.

شکنر درباره تأثیر تکنولوژی دیجیتال بر آیین و سنت نیز توضیح داد: تکنولوژی دیجیتال ناگزیر بر آیین و سنت تأثیر می‏‌گذارد همان‏طور که سال‌‏ها پیش با به وجود آمدن نگارش، سنت‏‌های شفاهی که زمانی صرفاً شفاهی انتقال می‏‌یافتند، به قالب مکتوب درآمدند و قدرت بیشتری یافتند اما تکنولوژی دیجیتال جایگزین آنچه پیش از آن وجود داشته نمی‏‌شود بلکه این‌ها در کنار هم قرار می‏‌گیرند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه ما چالش چندانی با ربات‏‌ها نخواهیم داشت، تصریح کرد: چالش اصلی ما با هوش مصنوعی خواهد بود. برای مثال ری کرتس‏وایل مفهوم سینگیولاریتی را مطرح کرده است به این معنی که هوش مصنوعی، آگاهی خاص خود را پرورش خواهد داد و نیز موتورهای هوش مصنوعی که اکنون وجود دارند و اطلاعات موجود را برگرفته و نورون‏ های مصنوعی را می‏‏‌سازند که مانند مغز کار می‌‏کنند. بنابراین، تصور اینکه با چنین تکنولوژی‌‏ای در آینده چه رخ خواهد داد بسیار دشوار است.

ماروین کارلسن که همچون شکنر در قالب وبینار در بخش سمینار بیست و یکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی حضور پیدا کرد، پژوهشی را درباره بررسی تعزیه ایران و نمایش‌های سایکل انگلیس ارائه داد.

این پژوهشگر مطرح در این باره توضیح داد: تقریبا هر مورخ تاریخ تئاتر انگلیسی که به بررسی اجراهای تعزیه در ایران پرداخته، آن‌ها را با نمایش‌های سایکل انگلیسی قرون وسطایی مقایسه کرده است. نه صرفا به سبب پیوندهای نزدیک آن‌ها با مراسم مذهبی، بلکه همچنین به دلیل شباهت ساختار بنیادین آن‌ها، مجموعه‌ای از نمایش‌های کوتاه با موضوع و تعداد متغیر که در فرمت یک فستیوال گرد می‌آمدند.

کارلسن ادامه داد: در اغلب شرح و تفسیرهای انگلیسی پس از خاطرنشان کردن این شباهت‌ها، در ادامه به توصیف و فعالیت‌های اجرایی فرم ایرانی پرداخته شده که همچنان برای خوانندگان غربی ناآشناست. تاکنون توجه بسیار اندکی به موضوع انتخاب و آرایش متریال در این اجراها شده و مقایسه مشخصی با سایکل‌های انگلیسی انجام نشده است.

وی در ادامه تأکید کرد: پژوهش حاضر بر آن است تا برای نخستین بار بررسی تطبیقی‌ از این ۲ سنت فرهنگی انجام دهد و موضوعاتی نظیر جایگاه آن‌ها در تقویم مذهبی جشن‌ها، ساختار مبتنی بر عرضه‌داشت‌شان و نحوه گزینش و آرایش رویدادها در آن‌ها را بررسی کند.