به قلم: گریگوری میخائیلوف؛ باشگاه مباحثه والدای روسیه

مناقشه غرب و روسیه و همچنین تخریب نظام روابط بین‌الملل، به کشورهای آسیای مرکزی فرصتی داده است تا در نقش خود در جهان تجدید نظر کنند، روابط جدیدی با یکدیگر ایجاد کنند و برای توسعه اقتصادی منطقه تلاش کنند. پس از آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، بریتانیا، ژاپن، کانادا و تعدادی از کشورهای دیگر کمپین فشار اقتصادی بر روسیه را آغاز کردند. محدودیت‌های تحریمی بسیاری از حوزه‌ها از جمله تجارت، مالی و حمل و نقل را تحت تاثیر قرار داده است. اختلال در زنجیره تامین، محدودیت‌های مالی و مسدود شدن دارایی‌ها منجر به افزایش قابل توجه ترانزیت کالا به روسیه از طریق ترکیه، قفقاز و کشورهای آسیای مرکزی شده است.

از طریق قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان، کالاهایی از اتحادیه اروپا، چین، ایالات متحده آمریکا، کره جنوبی و سایر کشورها وارد روسیه‌ می‌شود. از مارس ۲۰۲۲، هزاران تاجر، نمایندگان شرکت‌ها و شرکت‌های روسی برای مذاکره درباره همکاری به آسیای مرکزی رفته‌اند. فعالیت‌های تجاری در منطقه چندین برابر شده است – در کافی شاپ‌های آستانه، بیشکک و تاشکند مذاکراتی به طور منظم در مورد عرضه موتور هواپیما، لوازم الکترونیکی، ماشین آلات و محصولات دو منظوره انجام‌ می‌شود… هر چه محصول “حساس‌تر” باشد، افزایش نرخ بیشتر است و در برخی موارد به ۲۵۰-۳۰۰ درصد‌ می‌رسد. این تجارت بسیار سودآور شامل ده‌ها هزار نفر از جمله نمایندگان تأثیرگذارترین خانواده‌های محلی است.

بازرگانان پیشگام آسیای مرکزی و مشتریان آنها از فدراسیون روسیه به سرعت شرایط خود را پیدا کردند – ظرف دو هفته، اولین کانتینرها با محموله‌های تحریمی به روسیه رفتند. فعالیت شرکت‌های هواپیمایی آسیای مرکزی تأثیر تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه را تضعیف کرده است. روشن شد که در صورت ادامه خرید هزاران تن محموله‌های تحریم شده توسط ساکنان آسیای مرکزی و تحویل به روسیه، خفه کردن اقتصاد روسیه امکان پذیر نخواهد بود.

دیپلمات‌های غربی شروع به کوبیدن در دفاتر مقامات عالی رتبه و مقامات امنیتی کردند و خواستار جلوگیری از ترانزیت به روسیه شدند. رسانه‌های محلی یک کمپین اطلاعاتی با پول ایالات متحده انجام دادند و شهروندان را متقاعد کردند که باید جریان محموله را متوقف کنند. تلاش‌های ایالات متحده برای وادار کردن نخبگان محلی به توقف عرضه با خرابکاری موثر روبرو شد. مقامات مریض‌ می‌شوند، مذاکرات به تعویق‌ می‌افتد، آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها با خواسته‌های آشکارا غیرممکن به عنوان شرایطی برای توقف ترانزیت به روسیه تلاش می‌کنند.

با این حال نمی توان این فشار غرب را کاملاً بی اثر خواند. فعالیت فرستادگان و لابی‌گرانی که آنها استخدام کرده‌اند باعث ایجاد اضطراب در بین مقامات محلی و بازرگانان شده است. نمایندگان ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا تهدید‌ می‌کنند که کشورها و همچنین سیاستمداران و شرکت‌های مرتبط با آنها را در لیست تحریم قرار خواهند داد. یکی دیگر از شرایط ناخوشایند، افزایش مکرر امتناع از صدور روادید ایالات متحده برای بستگان نزدیک مقامات بلندپایه محلی است که قبلاً انجام نمی‌شد. در تلاش برای کاهش آسیب‌های احتمالی، در یک سال و نیم گذشته، نخبگان بخشی از وجوه را از بانک‌های غربی به امارات متحده عربی و کشورهای جنوب شرق آسیا منتقل کرده‌اند، اما به طور کامل از وابستگی خود رها نشده‌اند.

ایالات متحده ترجیح‌ می‌دهد که باتوم تحریم‌ها را در آسیای مرکزی نچرخاند. در طول سال، تنها چند شرکت تحت محدودیت قرار گرفتند. هیچ یک از بازیگران اصلی محلی تحت تأثیر این محدودیت‌ها قرار نگرفتند. واشنگتن نگران است که اقدامات رادیکال‌تر‌ می‌تواند نخبگان محلی را تلخ کند و نفوذ غرب را در منطقه کاهش دهد.

علناً مقامات کشورهای آسیای مرکزی سعی‌ می‌کنند با ایالات متحده درگیری نداشته باشند. مقامات مرتباً گزارش‌ می‌دهند که آنها به طور کامل از کلیه الزامات تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا پیروی‌ می‌کنند، پس از آن فریادهای “همه چیز از دست رفت” در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شنیده‌ می‌شود. در عمل، محموله همچنان به روسیه‌ می‌رود. این سخت‌ناپذیری با یک ملاحظات کاملاً عمل‌گرایانه توضیح داده می‌شود – تمایل به کسب درآمد.

نخبگان منطقه، تحت تأثیر کلیشه‌ها و همچنین تبلیغات داخلی و خارجی، این تصور را داشتند که اوضاع برای روسیه خیلی خوب پیش نمی‌رود. تنها در ماه‌های اخیر، ارزیابی‌ها از چشم‌انداز روسیه به سمت بهتر شدن تغییر کرد. دلیل این امر شکست تهاجم اوکراین، تلاش واشنگتن برای مذاکره در پشت صحنه با مسکو و همچنین داده‌های مربوط به ثبات اقتصاد روسیه بود. در واقع، در آگوست تا سپتامبر ۲۰۲۳، آسیای مرکزی روند درک این موضوع را آغاز کرد که تمام کمک‌های نظامی جمع آوری شده توسط غرب در طول یک سال و نیم به اوکراین کمکی نکرد تا روسیه را شکست دهد. و احتمالا هرگز کمکی نخواهد کرد.

صنعتی شدن جدید

این تغییرات نه تنها بر صادرات مجدد، بلکه بر تولید کالا در منطقه نیز تأثیر گذاشت. یکی از بارزترین نمونه‌ها، صنعت کالاهای مصرفی است. پس از خروج شرکت‌های غربی از روسیه، تولیدکنندگان نساجی از آسیای مرکزی شروع به پر کردن جایگاه خالی کردند. علاوه بر این، پس از محدودیت در پرداخت به ارزهای خارجی، تعدادی از شرکت‌های روسی تولید را به منطقه منتقل کردند. در اینجا‌ می‌توانید به روبل پرداخت کنید.

صنعت کالاهای مصرفی در قرقیزستان طی یک سال و نیم گذشته رونق گرفته است. کارگاه‌های جدید پوشاک در حال افتتاح است. کمبود خیاطان واجد شرایط در کشور وجود دارد. یک وضعیت متناقض به وجود آمده است: صدها هزار مهاجر قرقیز در روسیه هستند در حالی که کمبود کارگر در کشورشان وجود دارد. یک واقعیت ناشناخته: پس از جستجوی ناموفق برای خیاطان در داخل کشور، صاحبان کارگاه‌های خصوصی راهی برای خروج پیدا کردند. آنها شروع به واردات کارگران از خارج از کشور در مقیاس وسیع کردند. در طول سال، بیش از ۵۰۰۰۰ نفر به قرقیزستان آمدند که عمدتاً از بنگلادش و پاکستان بودند. خیاطان ۱۲ ساعت در روز و ۶ روز در هفته در کارگاه‌ها کار‌ می‌کنند. آنها در یک مکان زندگی‌ می‌کنند، به خیابان‌ها نمی روند و با مردم محلی تماس ندارند. مقامات قرقیزستان تلاش‌ می‌کنند تا ورود ده‌ها هزار مهاجر را تبلیغ نکنند.

حتی قبل ازعملیات نظامی، قرقیزستان صادرکننده فعال منسوجات به روسیه بود، اما پس از اعمال تحریم‌ها، تولید صدها برابر افزایش یافت. در نتیجه، در سال ۲۰۲۲ عرضه لباس‌های بیرونی و بافتنی زنانه از قرقیزستان به روسیه بیش از ۲۰۰ برابر، پیراهن‌های مردانه ۱۴۶ برابر، کت و شلوارهای ورزشی بیش از ۹۰ برابر و ملحفه‌های تخت ۲۵ برابر افزایش یافت. در سال ۲۰۲۳، حجم عرضه حتی بیشتر شد. صنعتی شدن مجدد فقط در قرقیزستان مشاهده نمی شود. تولید در مقیاس بزرگ با توجه به روسیه در قزاقستان و ازبکستان در حال توسعه است. شرکت‌های بزرگ غربی که روسیه را ترک کردند بخشی از ظرفیت خود را به این کشورها منتقل کردند. شرکت‌های اروپایی نیز در جستجوی گاز و برق ارزان به اینجا‌ می‌آیند. ده‌ها غول از جمله سامسونگ، نستله و گلاک تولید خود را در آسیای مرکزی راه اندازی کرده اند یا در حال آماده سازی هستند.

بازار روسیه همچنان مورد توجه شرکت‌های ترک شده است. برای جلوگیری از رسوایی، برخی از آنها در حال راه اندازی تولید در آسیای مرکزی با مارک‌های جدید هستند. عمدتاً قزاقستان و ازبکستان برای حق پذیرش سرمایه گذار‌ می‌جنگند. به بازرگانان وعده داده می‌شود که کمترین فشار از جانب ساختارهای نظارتی، مزایای مالیاتی، و عرضه پایدار برق و گاز با قیمت‌های معقول وجود داشته باشد. به نفع سرمایه گذاران، برخی از مناطق آزاد اقتصادی (به عنوان مثال، Navoi FEZ، ازبکستان) به سیستم حقوقی انگلیس روی آورده‌اند. قرقیزستان بیشتر در مبارزه برای سرمایه گذاران شکست‌ می‌خورد. دلیل اصلی آن حمایت ضعیف از مشاغل خارجی در کشور است.

لجستیک جدید

تغییر در مسیرهای حمل و نقل بار که پس از آغاز عملیات نظامی در اوکراین رخ داد، انگیزه قابل توجهی برای توسعه زیرساخت‌های لجستیکی در آسیای مرکزی ایجاد کرد. افزایش شدید تقاضا برای خدمات حمل و نقل کالا و انبارداری منجر به ساخت و ساز گسترده مراکز لجستیکی در منطقه شده است. اکنون کشورها به سرعت در حال گسترش مسیرها (هم راه آهن و هم جاده)، بهبود عملکرد پست‌های بازرسی در مرزها، جذب متخصصان خارجی و تنظیم لجستیک هستند. رویدادهای بزرگ نیاز به سرمایه گذاری جدی دارند – مقامات برای تامین مالی پروژه‌ها با چین، ایالات متحده، روسیه، اتحادیه اروپا، کشورهای خاورمیانه و ترکیه مذاکره‌ می‌کنند. البته همیشه این موضوع جواب نمی‌دهد – علاقه به سرمایه گذاری به دلیل بی ثباتی سیاسی، تضاد بین بازیگران خارجی و همچنین تردید سرمایه گذاران بالقوه در مورد سودآوری تعدادی از پروژه‌های پیشنهادی کاهش‌ می‌یابد.

چین همچنان فعال‌ترین بازیگر خارجی است که در توسعه زیرساخت‌های محلی و لجستیک سرمایه گذاری‌ می‌کند. به عنوان بخشی از ابتکار کمربند و جاده در آسیای مرکزی، ده‌ها پروژه با استفاده از وام‌های PRC اجرا شده است. اکنون چین شروع به تغییر رویکرد خود برای توزیع پول کرده است. جمهوری خلق چین نگران منفی بودن کشورهای بدهکار است که قبلاً به میل از چین وام گرفته بودند، اما اکنون نمی‌توانند یا نمی خواهند پول را پس دهند. جمهوری خلق چین نمی‌خواهد شرایطی را برای درگیری با بدهکاران حتی با هزینه خود ایجاد کند. در این راستا، چین قصد دارد رویکرد وام دهی خود را با تنوع بخشیدن به قالب مشارکت در پروژه‌ها تغییر دهد.

رقابت بین کشورهای آسیای مرکزی

به لطف هجوم سرمایه گذاری‌ها و افزایش شدید حجم ترانزیت، سرمایه‌های اضافی شروع به سرازیر شدن به بودجه کشورهای آسیای مرکزی کرده است. این امر نه تنها به رشد اقتصادی، بلکه به افزایش رقابت بین کشورهای منطقه منجر شده است. تعمیق درگیری غرب با روسیه و چین، و همچنین فروپاشی سیستم سنتی روابط بین‌الملل تحت سلطه غرب، به خلاء قدرت در منطقه منجر شده است. روسیه مشغول مشکلات دیگری است. آمریکا و اتحادیه اروپا مثل قبل قوی نیستند. قوانین قدیمی در حال نابودی هستند و قوانین جدید هنوز تدوین نشده‌اند. برای برخی از نخبگان، هرج و مرج ژئوپلیتیکی تهدیدی برای موقعیت آنها است، اما برای آستانه و تاشکند که در حال صعود هستند، هرج و مرج یک پلکان است، فرصتی برای صعود به اوج.

 

رقابت درون منطقه ای با احساس بی ثباتی و رقابت فزاینده بین بازیگران خارجی تشدید شده است. نخبگان محلی به طور مرتب پیشنهادات وسوسه انگیز یا نکات تاریکی را از سوی بازیگران غربی دریافت‌ می‌کنند که‌ می‌خواهند از رشد نفوذ چین و روسیه در آسیای مرکزی جلوگیری کنند. به عنوان مثال، ایالات متحده بارها برای حل مشکلات فرودگاه‌ها و خطوط هوایی محلی پیشنهاد کمک کرده است، مشروط بر اینکه فرودگاه‌ها تحت کنترل شرکت‌های روسی یا چینی قرار نگیرند. واشنگتن هیچ اعتراضی به گزینه‌های انتقال تسهیلات استراتژیک به شرکت‌هایی از قطر یا امارات نداشت.

در طول یک سال و نیم گذشته، کشورهای منطقه احساس ناراحتی کرده‌اند – خطرات ژئوپلیتیکی در حال افزایش است و مشکلات درون منطقه‌ای تشدید‌ می‌شود و تهدیدی برای بی ثبات کردن آسیای مرکزی است. اینها به ویژه شامل خشکسالی قریب الوقوع، زوال زیرساخت‌های مهم استراتژیک و کمبود برق و گاز است.

تلاش برای ادغام درون منطقه ای بسیار بیشتر شده است. ایجاد مواضع مشترک در مورد موضوعات کلیدی و دفاع مشترک از آنها در مذاکرات با بازیگران خارجی سودمند خواهد بود، اما تضادهای انباشته شده بین کشورهای منطقه مانع آنها‌ می‌شود. در عین حال، تمایل به غلبه بر نارضایتی‌های قدیمی، سازش و مذاکره همچنان بسیار ضعیف است.

نمونه اخیر مشکل آب منطقه و توسعه تعرفه‌های حمل و نقل یکسان برای کشورهای آسیای مرکزی است. قرار بود در ۱۴ سپتامبر در نشست سران کشورهای آسیای مرکزی در دوشنبه در مورد هر دو موضوع تصمیم گیری شود، اما نتیجه ای حاصل نشد. رهبران فقط مشکلات و شکایات انباشته خود را به گوش یکدیگر رساندند. در پس زمینه مذاکرات شکست خورده، این وسوسه به وجود آمد که از طریق تهدید، فشار یا زور، راه خود را پیدا کنیم. از این رو شاهد محاصره مرزی، اختلال در تامین برق و گاز و همچنین افزایش خرید تسلیحات و تقویت نیروهای مسلح هستیم. تاکنون هیچ کس در آسیای مرکزی نمی‌خواهد امتیاز بدهد.