آرامستان ظهیرالدوله بستر ابدی بسیاری از چهره‌های سرشناس ایرانی است. این آرامستان که در منطقه دربند قرار دارد، با پیشینه‌ای که به دوره قاجار بازمی‌گردد، یکی از میعادگاه‌های علاقه‌مندان به تاریخ، فرهنگ و هنر است. آرامستان ظهیرالدوله که ملکی شخصی بوده، امروزه در میان بسیاری محبوب است. در ابتدای حیاط به‌جز درختان پیچ در پیچ و سبز، قبرهایی دیده می‌شود که شاید به نظر بسیاری از ما آشنا نباشد؛ در حالی که بسیاری از آن‌ها از بزرگان سیاست ایران هستند. بسیاری از آن‌ها از ارتشیان، خلبان‌ها و اشخاص سرشناس در دوران مختلف بوده‌اند.
 
کتاب «آرامستان ظهیرالدوله، ستارگان دربند» تالیف همایون عبدالرحیمی به‌تازگی از انتشارات بدرقه جاویدان به چاپ رسیده است. وی درباره این مکان تاریخی و مشاهیری که در این آرامگاه دفن شده‌اند تحقیق کرده است و پیش از این کتاب «طهران در قاب کاشی» و «کوچه پس‌کوچه های طهران» را نوشته است. درباره بخش‌های مختلف این کتاب و مشاهیری که در این آرامستان به خاک سپرده شده‌اند، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
 
در گام نخست از پیشینه تاریخی ظهیرالدوله بگویید؟ چه شد که این نام برای این آرامستان انتخاب شد؟
پس از خاکسپاری علی‌خان ظهیرالدوله از تاریخ 1303 خورشیدی به نام این سیاستمدار دوره قاجار نامگذاری شد و ستارگان و مشاهیر زیادی در زمینه هنر، ادبیات، ورزش، سیاست و علم در این مکان در آغوش خاک آرمیده‌اند. در محله دربند تهران قبرستانی به نام قبرستان ظهیرالدوله وجود دارد که بسیاری از مردم این آرامستان را با نام فروغ فرخزاد می‌شناسند و به نوعی او را نگین ظهیرالدوله می‌دانند اما در آنجا بیش‌از 600 سنگ‌ قبر وجود دارد که هرکدام از آن آدم‌های مدفون در آن، افراد شاخصی هستند که به واسطه یک‌سری مسایل در آن مکان به خاک‌ سپرده شده‌اند.

میرزا علی خان دولوی قاجار، ملقب به ظهیرالدوله، فرزند محمد ناصرخان، وزیر دربار ناصرالدین شاه در سال 1281 در جمال آباد شیراز زاده شد. وی در 16 سالگی دختر ناصرالدین شاه را به عقد خود درآورد و در سال 1304 پس از پدر خود که وزیر دربار ناصرالدین شاه بود، به‌سمت وزیر تشریفات خاصه منصوب شد. وی پایه‌گذار نمایش و ارکستر ملی ایران بود. اولین کنسرت در باغ خانقاه به همت علی‌خان ظهیرالدوله، عارف قزوینی و درویش خان صورت گرفت.
 
روند شکل‌گیری آرامستان ظهیرالدوله به چه صورت بوده است؟
روند شکل‌گیری این قبرستان به این صورت بوده که علی خان ظهیرالدوله وصیت می‌کند که بعد از فوت در این‌ مکان دفن شود. بعد از او هم طرفداران و مریدان او وصیت می‌کنند که کنار او در این مکان به خاک سپرده شوند. همچنین نفر دومی که در این مکان دفن می‌شود، ایرج میرزا در سال 1304 خورشیدی است که به همین ترتیب بعد از او بسیاری از شاعران و نویسندگان وصیت می‌کنند که در کنار استاد خودشان دفن شوند. بعد از آن‌ها غلامحسین درویش‌خان یکی از بزرگ‌ترین موسیقیدانان و نوازندگان آن دوران و اولین کسی که بر اثر تصادف درشکه با اتومبیل فوت می‌کند، وصیت می‌کند در این مکان خاک شود و به تبع آن بسیاری از موسیقیدانان در کنار استاد خودشان به خاک سپرده می‌شوند و به تدریج و به همین منوال این آرامستان شکل می‌گیرد.
 

ظهیرالدوله در روزگار قاجاریه می‌زیسته، لطفا چند اقدام موثر از آن دوران را نام ببرید؟
از مهم‌ترین اقداماتی که ظهیرالدوله انجام داد می‌توان به برگزاری نخستین کنسرت موسیقی برای مردم در دوران مشروطه است و بعد از آن اولین تئاتر در زمان مشروطیت به همت انجمن اخوت برگزار شد و همچنین برگزاری اولین نمایش پانتومیم در ایران توسط وی بوده است. قبرستان یک خصوصیت منحصربفرد دارد که کاملا خصوصی است و کمتر موردی در آن مشاهده می‌شود که شخصیتی از بیرون آمده و در این‌ مکان خاک شود، بلکه حتما باید رابطه‌ای با اعضای مدفون و کسانی که این قبرستان را اداره می‌کردند، داشته باشد.
 
آرامستان ظهیرالدوله مانند یک کتاب تاریخ است، که هر قبری یک صفحه از این کتاب را تشکیل داده است و به هر سنگ قبری که می‌رسید گویا یک‌ صفحه یا بخشی از تاریخ معاصر را در مقابل خود می‌بینید، درباره بخش‌های مختلف کتاب بگویید.
در آرامستان ظهیرالدوله افراد تاثیرگذاری به خاک سپرده شدند که اثرات فعالیت آن‌ها هنوز در جامعه در جریان است. هنوز هم در بهارستان و در مغازه‌هایی که ساز می‌فروشند عکس حسین تهرانی به عنوان ابداع‌کننده روش‌های تنبک وجود دارد یا ابوالحسن صبا به عنوان کسی که آثار موسیقی را به روشی ابداع و ثبت کرد و سال‌ها در گیلان مشغول جمع‌آوری موسیقی محلی بود. کسی که تمام نوازندگان آن زمان آرزو داشتند که تنها دقایقی کنار او بنشینند و ساز زدن او را تماشا کنند اما شاید کم‌تر کسی بداند این افراد که بودند و اکنون قبر آن‌ها کجاست و چه کارهایی انجام داده‌اند

منبع : ایبنا