پنج کتاب تاریخی که مقارن با دوران اشکانیان، ساسانیان، سلجوقیان و مغول در ایران نوشته شده‌اند، هم متن‌هایی هستند از دوران کهن، هم اسنادی مهم درباره حکومت‌های مختلف ارمنی و هم بخش‌هایی از تاریخ ایران را می‌توان به وسیله آن‌ها بازخواند. این پنج کتاب به همت گارون سرکیسیان و انتشارات نائیری حالا به فارسی هم ترجمه شده‌اند و با سروشکل مخاطب‌پسندی چاپ شده‌اند.

تاریخ ارمنیان نوشته آگاتانگغوس نخستین کتاب تاریخ ارمنیان است که در سده‌های میانه به زبان‌های بسیاری ترجمه شده بود. مورخان بعدی دوران کهن، همگی این کتاب را خوانده‌اند. از جمله «پاوستوس بوزند» که بدون آن‌که از این کتاب نام ببرد عنوان می‌کند که شرح حال گریگور قدیس و تیرداد شاه پیش از این نوشته شده است و کتابش را از دفتر سوم شروع می‌کند. در دوران باستان وقتی تاریخ دورانی نوشته شده بود مورخ بعدی خود را موظف به تکرار آن یا نوشتن از زاویه جدید نمی‌دانست و اگر مندرجات آن کتاب قبلی را قبول داشت از پایان کار کتاب قبلی شروع می‌کرد. به نظرشان می‌آمد یک کتاب کافی است.

در سال 301 میلادی بود که در پی موعظه‌ها و فداکاری‌های گریگور قدیس، تیرداد شاه مسیحیت را پذیرفت و ارمنستانِ اشکانی نخستین کشوری در دنیا شد که مسیحیت را دین رسمی خود دانسته است. این دورانی است که آگاتانگغوس در کتاب خود روایت می‌کند. اما اشکانیان ارمنی چه کسانی بودند؟ بعد از برافتادن پادشاهی آرتاشسیان ارمنی در مقارن تولد مسیح، سلسله نبردهایی بین ایران و روم بر سر تصاحب این ناحیه که مرز غربی ایران اشکانی و مرز شرقی روم بود درگرفت. در سال 52 میلادی نیروهای متحد ایران و ارمنستان توانستند رومی‌ها را شکست دهند و به این شکل شاخه‌ای از پارتیان، شاهان ارمنستان شدند که به اشکانیان ارمنی معروفند. آن‌ها تا زمان تاسیس سلسله ساسانی در 226 میلادی به طور مطلق روی کار بودند و بارها با روم وارد جنگ شدند و ارمنستان بین این دو امپراتوری دست به دست شد.

تاریخ آگاتانگغوس شامل یک پیشگفتار و سه بخش است. بخش اول به برافتادن اشکانیان و سلطنت اردشیر ساسانی و آمدن گریگور قدیس از مسیحیان اولیه به دربار ارمنستان پرداخته و بخش دوم موعظه گریگور است که در واقع خلاصه‌ای است از کتاب مقدس و در بیشتر ترجمه‌های این اثر (از جمله ترجمه فارسی) حذف شده است و بخش سوم بخش اصلی کتاب است که اطلاعاتی درباره دین ارمنیان پیش از مسیحیت، ایزدهای آن‌ها و خاندان‌های اشرافی دارد. ترجمه یونانی این کتاب به سراسر دنیا راه یافت و به زبان‌های مختلفی از جمله عربی ترجمه شد. حدود سی نسخه دست‌نویس از کتاب به زمان ما رسیده که بیست نسخه آن در موزه‌ای در ایروان نگهداری می‌شود. نخستین نسخه چاپی آن هم در سال 1709 (مقارن با حکومت شاه سلطان حسین صفوی) در استانبول چاپ شد و کتاب حاضر از روی نسخه به زبان ارمنی نوین ترجمه شده است که ترجمه آن از ارمنی کهن به ارمنی نوین را آرام ترغوندیان صورت داده است