تاریخچه ورود ارامنه به ایران

ارمنی‌های ایران یا ایرانیان ارمنی تبار گروهی از شهروندان ایران هستند که پیشینیان آنها در دوره‌های مختلف به ویژه از زمان صفویان تا دوره پهلوی به ایران مهاجرت کردند یا مهاجرت داده شدند. مورد مهم‌ترین دلایل مهاجرت ارمنیان به ایران اینکه گروهی از پیشینیان ارمنی تبارها به دلیل تجارت به ایران آمدند. برخی دیگر نیز توسط پادشاهان ایرانی در زمانی که ارمنستان در قلمرو آنها بوده است به مناطق مرکزی کوچانده شدند.

 آخرین مهاجرت گسترده ارمنی‌ها به ایران هم به دلیل قتل عام ارمنی‌ها توسط حکومت عثمانی رخ داد. به‌سبب آن بسیاری از ارامنه شهر وان در ترکیه امروزی و دیگر مناطق ارمنی‌نشین تحت حکومت عثمانی به ایران آمدند. ارمنی تبارهای ایران بزرگترین گروه مسیحی ایران را تشکیل می‌دهند. بیشتر آنها در شهرهایی مانند تهران، تبریز و اصفهان سکونت دارند.

صنایع دستی معروف ارمنی های ایران

ارمنی‌ها با ورود به ایران فرهنگ، هنر و آداب رسوم خود را هم به ایران آوردند و بیشتر آنها را حتی پس از گذشت دهه‌ها مهاجرت حفظ کردند. یکی از محصولات فرهنگی حفظ شده توسط ارمنی‌های ایران صنایع دستی آنهاست که نسل به نسل آن را حفظ کردند. هنوز هم صنعتگران ارمنی تبار صنایع دستی ارامنه را با ویژگی و تکنیک‌های مخصوص خودشان در ایران تولید می‌کنند

.

سوزن دوزی، قلاب بافی، معرق کاری، قلم زنی، حکاکی روی فلز و از همه مهم‌تر قالی بافی از جمله مهم‌ترین صنایع دستی ارامنه ایران است که بخش مهمی از آن توسط زنان ارمنی ایران تولید می‌شود.

قالی‌های ارمنی باف

قالی ارمنی باف به قالی‌هایی می‌گویند که توسط ایرانیان ارمنی و تحت تاثیر فرهنگ قالی بافی قدیم ارمنستان بافته می‌شود. قالی ارمنی باف به طور کلی  دارای این ویژگی‌هاست:

• نقشه‌های قالی ارمنی باف بیشتر ذهنی، نمادین و هندسی است
• رنگ‌های آن معمولا پخته و تیره فام مانند لاکی، سرمه‌ای و قرمز است
• تخت باف و تک پود است
• با الیاف پشم و پنبه بافته می‌شود

در نقوش فرش ارمنی‌باف نقش جانورانی مانند اژدها، ماهی و عقاب زیاد دیده می‌شود. در نقوش گیاهی هم گل نیلوفر، بته و درخت زندگی از جمله پر کاربرد ترین نقوش هستند. شکل حرف S ، صلیب یا چلیپا، نقش‌مایه‌های مثلثی، نقوش مثبت و منفی که به نظر می‎رسد نماد زن و مرد باشد و همچنین میوه‌هایی مانند انگور و انار در میان نقوش فرش‌ ارمنی باف دیده می‌شوند.

عمده تاریخچه قالی ارمنی باف در ایران به دوره صفوی بر می‌گردد. برخی معتقدند فرش ارمنی باف ایران تلفیقی از سنت قالی بافی ایرانی و ارمنی است. البته زیراندازهای ارمنی باف تنها به فرش محدود نمی‌شود و برخی انواع دیگر را هم در بر می‌گیرد.

برای مطالعه در مورد فرش ارمنی باف و دیگر زیراندازهای ارمنی باف دو کتاب زیراندازهای ارمنی باف ایران نوشته هواساپیان و فرش‌های ارمنی باف ایران نوشته مجابی منتشر شده است. اما مشهورترین فرش ارمنی باف ایران فرش لیلیان است

.

فرش لیلیان ارمنی و خصوصیت های آن

قالی لیلیان جز صنایع دستی زنان ارامنه ایران است. روستای ليليان در شمال‌غربی شهرستان خمين در استان مرکزی قرار دارد. شهرت این روستا به دلیل قالیبافان ارمنی ساکن در آن است که امروزه بیشتر آنها مهاجرت کرده‌اند.  

زنان ارمنی روستای لیلیان پشم گوسفند را به صورت سنتی می ریسیدند و با مواد گیاهی آن را رنگ می‌کردند. معمولا رنگ متن  فرش لیلیان ارمنی باف قرمز دوغی و آجری و پود آن به رنگ صورتی است. نقشه این فرش یک ترنج میانی دارد  که معمولا در آن یک طاووس دیده می‌شود. همچنین دسته گل‌هایی فاصله میان ترنج و حاشیه فرش را پر می‌کنند.

نقش پر و انبوه در متن فرش لیلیان ارمنی باف نشانه اصالت و یک ویژگی برای شناختن این فرش است. اندازه قالی لیلیان ارمنی باف حداکثر ۱۲ متری است و بیشتر به شکل قالیچه بافته می‌شود. دار قالی لیلیان عمودی است. گره در این فرش بسیار محکم  و فشرده است که به فرش لیلیان ارمنی باف ظاهر مخملی و بسیار زیبایی می‌دهد.

قالی لیلیان علاوه بر ایران، در آلمان  هم شهرت ویژه‌ای دارد. سال‌هاست که این فرش ارمنی باف یه ندرت در روستای لیلیان بافته شده و اغلب فرش‌های موجود متعلق به دهه‌های گذشته است و ارزش بسیار بالایی دارد

. 

قالی ارمنی کاخ سفید

علاوه بر ارمنی‌های مهاجر به ایران ارمنی‌های مهاجر به دیگر کشورها هم سنت قالی بافی را حفظ کرده‌اند. یک قالی مشهور که توسط ارمنی‌های مهاجر بافته شده و شهرت جهانی دارد فرشی است که از آن با عنوان قالی یتیمان ارمنی نام برده می‌شود.

این فرش توسط ۴۰۰ دختر مهاجران ارمنی که به دلیل حمله عثمانیان به لبنان مهاجرت کرده بودند و خانواده‌هایشان توسط عثمانی‌ها کشته شده بوند، بافته شده است. این قالی در روستای غزیر لبنان بافته شده و اکنون در کاخ سفید قرار دارد

.

صنایع دستی زنان ارامنه ایران

علاوه بر قالی بافی که بیشتر در روستاها و توسط زنان ارامنه ایران انجام می‌شده صنایع دستی دیگری هم در میان زنان ارامنه وجود دارد.

بسیاری از زنان ارمنی ساکن شهر به قلاب بافی می‌پردازند که در بازارچه‌های مختلف ارمنی‌های ایران به ویژه در بازارچه‌های خیریه که در نزدیکی ایامی مانند کریسمس بر پا می‌شود می‌توان آنها را دید. ترمه دوزی، نگین دوزی و سوزن دوزی هم از دیگر صنایع دستی زنان ارامنه ایران است. سوزن‌دوزی یکی از تزئینات مهم لباس سنتی زنان ارامنه است و این هنر در میان آنها بسیار رواج دارد

.

صنایع دستی حکاکی روی فلز یا قلم ارمنی

ارمنیان در حکاکی بر روی فلز به ویژه نقره شهرت دارند. این هنر با قلمزنی کمی متفاوت است و به قلم ارمنی شهرت دارد.

تاریخچه حکاکی روی نقره یا قلم ارمنی در ایران به بعد از سال ۱۹۱۸ میلادی بر می‌گردد. چرا که در آن زمان ارمنی‌های منطقه وان در ترکیه به خاطر کشتار توسط عثمانی‌ها به ایران کوچانده شدند که در میان آنها هنرمندان ماهر و مشهور این صنایع دستی حضور داشتند و آنها این هنر را در ایران رواج دادند.

امروزه بسیاری از صنعتگران قلم ارمنی در اصفهان که یکی از مهم‌ترین مراکز صنایع دستی قلم‌زنی است کار می‌کنند. تفاوت آثار آنها از نظر نقوش با آثار صنعتگران ایرانی قابل تمایز است

 zeeen.ir