دیپلماسی ایرانی – دوشنبه هفته گذشته ترکیه در حالی شدت حملات توپخانه ای، پهپادی، موشکی و هوایی خود را علیه مناطق شمالی عراق و بخش های کردنشین سوریه به بهانه مبارزه با نیروهای کردی افزایش داد که تنها به فاصله 5 روز قبل از آن شاهد سفر مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان عراق به ترکیه و دیدارش با اردوغان بودیم؛ سفری که نشان می دهد دور جدید تجاوزات آنکارا نمی تواند بدون هماهنگی با اربیل صورت گرفته باشد.  

ناگفته نماند که اختلافات انباشته شده دو حزب اصلی کردی که اقلیم کردستان عراق را تا پای «دوپایتختی کردن»، «دو اداره ای کردن» و «دو مدیریتی کردن» هم پیش برده در شدت بخشی موفقیت تحریکات آنکارا بی تاثیر نبوده است، خصوصا که به نظر می رسد بارزانی ها با یکه تازی های خود در مدت اخیر سناریوی قبضه تمام قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی در اقلیم کردستان عراق را به خصوص بعد از انتخابات پارلمانی سال گذشته آغاز کرده، آن هم در شرایطی که پارتی به تنهایی اختیار دولت اقلیم کردستان را در دست گرفته است. 

اما با وجود آنکه حزب دموکرات کردستان عراق (پارتی) قرابت خاصی را با دولت اردوغان، ذیل یک معادله دیپلماتیک برای خود تعریف کرده که دارای مخرج مشترکی به نام منافع اقتصادی حاصل از صادرات نفت و گاز برای کسب درآمد است و این مخرج مشترک پس از حکم دادگاه فدرال عراق علیه اربیل پررنگ تر شده است که به نظر می رسد در آن سوی داستان ترکیه چنین خوانشی را از تعامل با اقلیم برای خود متصور نیست.

گسل قومی (کردی – ترکی) موجود بین اربیل و آنکارا موید آن است که بارزانی ها در زمین سوخته بازی می کنند. از این منظر ترکیه هیچگاه خط قرمز تعامل با کردها را کنار نخواهد گذاشت و در این بین نگاه ابزاری آنکارا به اربیل و ترسیم منافع اقتصادی در تعامل با اقلیم به خصوص در حوزه انرژی نوعی از روابط و مناسبات مصلحتی را برای دولت اردوغان در قبال بارزانی ها تعریف کرده است. 

در لایه های عمیق تر این خوانش مصلحتی ترکیه از تداوم روابط با اقلیم کردستان تلاش برای بازپس گیری بخش‌هایی از خاک عراق نهفته است که طبق توافقنامه‌هایی در اوایل قرن گذشته از دست داده است. در این راستا تجاوز به خاک سوریه و اشغال بخش های از این کشور هم با چنین رویکردی قابل ارزیابی است.

آن گونه که تحولات میدانی نشان می دهد ترکیه در سایه دامن زدن به تروریسم خودساخته در خاورمیانه به دنبال ایجاد شرایط آشفته ای در سوریه و عراق است که بتواند پروژه توسعه قلمرواش را تحت لوای مبارزه با تروریسم کردی عملیاتی کند. 

در این بین نگاه توسعه ای ترکیه، نگاهی معنادار و در عین حال دقیق با هدف توسعه نفوذ بر مناطق ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و ژئوانرژیک مناطق کردنشین سوریه و اقلیم است. لذا بعد از هر تجاوز گسترده به نام تثبیت امنیت، ترکیه دست به تاسیس پایگاه‌های نظامی جدید و اشغال بخش هایی گسترده تری می زند. چنانی که طبق برخی برآوردهای میدانی در حال حاضر ارتش ترکیه حدود 250 تا300 کیلومتر مربع از شمال عراق را با مماشات اقلیم رسما اشغال کرده است.

پیرو آنچه گفته شد اکثر مناطق مورد هدف ترکیه در عراق و سوریه ناظر بر میدان‌های نفتی و گازی یا مناطق ارتباطی راهبردی در نقشه راه‌های تجاری جهانی است. این رفتار ترکیه از آن جهت اهمیت مضاعفی پیدا می کند که به نظر می‌رسد یکی از اهداف مهم این حملات ارتش ترکیه به نام مبارزه با کردها و نادیده گرفتن تمایت ارضی عراق به مقابله با ابرپروژه بین‌المللی چین (راه ابریشم جدید یا یک کمربند، یک جاده) و در نهایت تحمیل کردن نقشه جدید مطابق با اهداف خود در منطقه است. 

گزاره تحلیلی فوق با در نظر گرفتن اقتضائات جدید ناشی از جنگ اوکراین می تواند جدی تلقی شود. به دنبال این نکته ترکیه پس از تحولات جنگ اوکراین در یک برنامه ریزی کلان تصمیم دارد اقتصاد عراق و منابع انرژی اقلیم کردستان از میدان های نفت و گاز استان نینوا گرفته تا کرکوک و دیگر مناطق را به کنترل خود درآورد که مسیر انتقال انرژی جایگزین گاز روسیه به اروپا و اسرائیل را اجرایی کند. در صورت موفقیت، ترکیه به گذرگاه بزرگ گاز در منطقه تبدیل خواهد شد. به همین دلیل طی هفته های اخیر اربیل مدام بر طبل آمادگی ارسال گاز به اروپا با همکاری و حمایت ترکیه می کوبد، کما اینکه مسرور بارزانی در لندن هم روی این مهم تاکید کرد./ شرق