به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، نظامی گنجوی، یکی از شاعران بزرگ پارسی‌گوی است که بسیار مورد توجه ایران‌شناسان از سراسر دنیا قرار گرفته و درباره او پژوهش‌های قابل توجهی انجام شده است. محمود جعفری دهقی، استاد دانشگاه تهران و رییس انجمن ایران شناسی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا به بررسی و معرفی ایرانشناسانی که درباره نظامی نوشته‌اند پرداخت

جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف نظامی، شاعر و داستانسرای نامدار قرن ششم در حدود ۵۳۵ یا ۵۳۷ هجری در شهر گنجه آذربایجان متولد شد. در کودکی پدر را از دست داد و تحت تربیت دایی خود قرار گرفت. آگاهی های اندکی دربارۀ زندگی او از سروده هایش به دست می آید. از جمله اینکه مادر او به نام رئیسه از اشراف کرد بود و بواسطۀ تمکن مالی، نظامی توانست علوم رایج زمان خود را بیاموزد. بنابر گفتۀ خود او پدرش همانند فردوسی از دهقانان بود که صاحب املاک فراوان بود و او این نکته را در منظومه لیلی و مجنون، ضمن اشاره به پدر خود چنین یاد می کند: دهقان فصیح پارسی زاد

حکیم نظامی شیوه های داستانسرایی را به اوج اعتلای خود رسانید. او صاحب سبک است. شعر غنایی و سروده های عاشقانۀ او از شاهکار های ادبی جهان به شمار می رود. تشبیهات و استعاره هایی که در سروده هایش به کار برده بسیار بدیع و هنرمندانه است. به طوری که تصویر سازی ها و خیال پردازی های او در توصیف طبیعت و شخصیت پردازی های او الگوی شاعران دوره های پس از او شد. اصطلاحات علمی به کار رفته در اشعار او نشان دهندۀ تسلط و استادی او در علوم و دانش های گوناگون از فلسفه، ریاضی، موسیقی، نجوم و علوم دینی است. اندیشه های عرفانی و فلسفی او از پس سروده هایش هویدا است.

اما شاهکار نظامی خمسه یا مثنوی پنج گنج است که از دیرباز از شهرت جهانی برخوردار بوده است. این مجموعه شامل نخست مخزن الاسرار که مثنوی تعلیمی است، دودیگر خسرو و شیرین، سه‌دیگر لیلی و مجنون؛ چهارم هفت پیکر یا بهرام نامه که هفت گنبد نیز نامیده شده و شرح افسانه ای زندگی بهرام گور است؛ و پنجم اسکندرنامه شامل دو بخش شرفنامه و اقبالنامه است. افزون بر این، دیوان اشعار او شامل قصاید و غزلیات، قطعات و رباعیات است. نظامی این آثار را به فرمانروایان عصر خود که بیشتر از اتابکان آذربایجان و سلجوقیان بودند تقدیم کرده است.

میخاییل میخایلوویچ دیاکونوف ۱۹۰۷ اهل سن پیترزبورگ که بیشتر به نوشتن تاریخ ایران مشهور است، هفت پیکر نظامی را ترجمه و منتشر کرد و آندری یوگنی یویچ برتلس:۱۹۲۶، که فرزند یوگنی برتلس بود، خمسه نظامی را تصحیح و ترجمه کرد.

در ایتالیا آلساندرو بائوزانی که دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه رم و ۱۹۴۴ تا ۱۹۵۱ استاد این زبان در همان دانشگاه بود. آثار بسیاری از ادبیات فارسی را به ایتالیای تصحیح و ترجمه کرد. از جمله باید به هفت پیکر نظامی اشاره کرد.

در گرجستان، آلکساندر بارامیدزه، متخصص تاریخ و ادبیات ایران که بیشتر بر شاهنامه و آثار حکیم نظامی تحقیق کرده است روایات گرجی خسرو و شیرین را در ۱۹۳۴ و نظامی و ادبیات گرجی را در ۱۹۴۷ تالیف کرد. ماگالی تودوا، استاد دانشگاه دولتی تفلیس افزون بر ترجمه و تصحیح گلستان سعدی، غزلیات رودکی و ویس و رامین گرگانی، به تصحیح خسرو و شیرین نظامی نیز پرداخته است. کارشناسان ادبیات به تأثیرپذیری شکسپیر از نظامی در داستان رومئو و ژولیت اشاره کرده‌اند. از جمله این که آغاز داستان رومئو و ژولیت مانند داستان لیلی و مجنون با یک ضیافت در خانه معشوق شروع می‌شود. جالب این که در این مجلس، همان‌طور که رومئو با تیبالت، پسر عموی ژولیت درگیر می‌شود، مجنون هم با یکی از پسرعموهای لیلی کشمکش دارد. ریتر بر آن است که سروده های نظامی بر گوته نیز تاثیر داشته و این شاعر آلمانی از او بسیار یاد کرده است.

منظومه های نظامی بر آثار غنایی دیگر ملت ها نیز تاثیر نهاده است. از جمله شاعران اردو، ترک، کُرد به تاسی از نظامی به سرایش اینگونه آثار پرداختند. در ارمنستان منظومه آنوش از هوهانس تومانیان احتمالا متاثر از لیلی و مجنون نظامی بوده است. اما از همه شگفت‌انگیزتر تأثیر نظامی، شاعر قرن ششم هجری بر ویلیام شکسپیر، شاعر قرن هفدهم میلادی در انگلستان است.

کارشناسان ادبیات به تأثیرپذیری شکسپیر از نظامی در داستان رومئو و ژولیت اشاره کرده‌اند. از جمله این که آغاز داستان رومئو و ژولیت مانند داستان لیلی و مجنون با یک ضیافت در خانه معشوق شروع می‌شود. جالب این که در این مجلس، همان‌طور که رومئو با تیبالت، پسر عموی ژولیت درگیر می‌شود، مجنون هم با یکی از پسرعموهای لیلی کشمکش دارد. ریتر بر آن است که سروده های نظامی بر گوته نیز تاثیر داشته و این شاعر آلمانی از او بسیار یاد کرده است.