پایگاه خبری هایازد
پایگاه خبری هایازد
نگاهی به تاریخ منطقه قفقاز از مشهدی حسین سرابی تا الهام علیف

صلاح الدین خدیو در یادداشتی می نویسد: از جدایی رسمی آذربایجان شمال ارس از ایران، تنها دویست سال می گذرد. جدایی عملی و واقعی میان دو سرزمین، عمری از این هم کوتاه تر دارد. از دهه سی قرن بیست بود که با تثبیت حکومت شوروی، عملا دیواری ستبر میان آذربایجان های ایران و قفقاز کشیده شد.

دیپلماسی ایرانی: در گرماگرم تنش های سیاسی تهران و باکو، تضادهای هویتی هم به شیوه ای فزاینده میان آنها برجسته می شود.
گسست عمیق فرهنگی و هویتی میان دو کشور در حالیست که آذربایجان و ترکیه به درجه ای از تجانس رسیده اند که رسما دو دولت و یک ملت خوانده می شوند.
از جدایی رسمی آذربایجان شمال ارس از ایران، تنها دویست سال می گذرد. جدایی عملی و واقعی میان دو سرزمین، عمری از این هم کوتاه تر دارد. از دهه سی قرن بیست بود که با تثبیت حکومت شوروی، عملا دیواری ستبر میان آذربایجان های ایران و قفقاز کشیده شد.
تا قبل از آن، حضور مداوم ده ها هزار آذری ایرانی در باکو و رفت و آمد مداوم میان دو سوی مرز، نمی گذاشت جدایی سیاسی به قطع پیوندهای فرهنگی و عاطفی بینجامد.
مدت کوتاهی پس از انفصال قفقاز جنوبی از ایران، با کشف نفت خزر و پیدایش صنعت نفت، باکو از شهرکی کم اهمیت به متروپلی پررونق در اواخر سده 19 تبدیل شد. "منچستر قفقاز" و انقلاب صنعتی آن، بیش از همه آذربایجان ایران را تحت تاثیر گذاشت.
پرولتاریای صنعتی، بورژوازی تجاری و روشنفکران انقلابی و اصلاح طلب، در پیوند با انقلاب نفتی باکو و مراودات آن با روسیه و اروپا پا گرفتند.
انقلاب مشروطه در ایران، فرصتی کم نظیر برای مبادلات فرهنگی و سیاسی میان دو سوی ارس فراهم کرد. بیشتر روشنفکران مطرح مشروطه یا تبار آذری داشتند و یا مستقیما تحت تاثیر تحولات فکری در قفقاز و عثمانی بودند.
تا حدود صد سال قبل، تکلیف مساله هویت در شمال ارس هنوز معلوم نبود. درهم تنیدگی هویتی با ایران صرفا در رواج زبان فارسی به عنوان زبان نخبگان نبود. احزاب و دستجات سیاسی که در قفقاز تشکیل می شدند، پر بود از آذربایجانی های ایرانی، کسی آنها را به عنوان بیگانه، مهاجر و یا پناهنده نمی شناخت. نسل نخست احزاب و سازمان های چپ و دمکرات ایرانی هم اکثرا در خارج از کشور و خاصه در باکو شکل گرفتند.
پس از تشکیل حکومت شوروی، شماری از ایرانیان مهاجر در زمره گماشتگان درجه یک آن درآمدند. فردی به نام مشهدی حسین از اهالی سراب و از کارگران نفتی باکو که در جنبش مشروطه هم فعال بود، در فاصله سال های 1926- 1927 رئیس جمهوری آذربایجان شوروی شد. 
یک اردبیلی به نام کریم نیک بین هم که کودکی اش در باکو گذشته بود، از سوی حزب کمونیست شوروی، رئیس جمهوری ترکستان شد. جمهوری ترکستان شوروی، تمام جماهیر کنونی آسیای میانه را در بر می گرفت.
جالب این جاست که "پرزیدنت ترک" آنقدر خود را ایرانی می دانست که از پایتختش تاشکند، حزب جمهوری خواه زحمتکشان ایران را تشکیل داده بود.
مقارن ظهور ملی گرایی های قومی در قفقاز در واپسین دهه های قرن 19 نیز ایرانی گری هنوز گرایشی نیرومند بود.
از میان سه قومیت اصلی، گرجی ها به عنوان ملتی از قبل موجود و دارای روایت تاریخی آماده، بیشتر آغوششان به روی ملی گرایی باز بود.
پس از آنها ارمنی ها با زبان و خط متمایز خود قرار داشتند و در ته صف، مسلمانان بودند که آن زمان آذری ها را بیشتر بدین صفت می شناختند. مواجهه با ملی گرایی وارداتی برای آنها، یک آزمون هویتی بغایت بغرنج بود! ایرانی هستیم یا ترک؟ مسلمان هستیم یا مسیحی؟ تا قبل از آن، تمایز مسلمان و مسیحی پاسخ آسان دشواره هویت بود. اکنون که مسیحیان به دسته های روس و ارمنی و گرجی تقسیم می شدند، آنها هم باید در صف منقسم مسلمانان ایرانی و عثمانی دسته خود را بیابند.
سرگذشت روشنفکران سرامدی چون احمد آقااوغلو و محمد امین رسول زاده گویای این تجربه پر فراز و نشیب و آشفته است. کسانی که در برهه ای ایران گرا بودند و سپس ترک گرا شدند و ...
ایران معرکە هویت ها را در قفقاز باخت. ضعف مفرط دولت قاجار و مداخله فزاینده قدرت های اروپایی، در کنار عقب ماندگی ویرانگر اقتصادی و اجتماعی در قیاس با همسایگان روس و ترک و حتی نوسازی شتابان خود قفقاز، جذابیت الگوی ایران را بیش از پیش فرسوده می کرد.
دولت مستعجل مساوات، عقربه های هویتی را به سمت ترک گرایی چرخاند.
پس از آن با سلطه 70 ساله حزب کمونیست، برساختن قسمی ملی گرایی آذربایجانی در دستور کار قرار گرفت که "پان آذریسم" و نگاه الحاقی به جنوب ارس، بر وجه پان ترکیسم آن می چربید.
با سقوط کمونیسم مجددا فرصت در اختیار بازیگران هویتی قرار گرفت.
روسیه به لحاظ فرهنگی و تمدنی حضوری پررنگ داشت. ترکیه با حربه پان ترکیسم آمد.
از همه بی نواتر ایران بود که با مقیاس گرفتن قرن 8 میلادی با پرچم امت گرایی شیعی ظاهر شد.
در برابر روس گرایی فرهنگی و ترک گرایی بسته بندی شده در فرمول های اقتصادی، شیعه گری ایران حرفی برای گفتن نداشت.
کار به جایی رسید که باکو با مشاهده ضعف مفرط ایران در این زمینه و انزوای سیاسی و اقتصادی آن به صرافت مصادره تاریخ آن افتاد. جست وجوی نشانه ها و شناسه های هویتی در اعماق تاریخ ایران، به مدد تفسیر ترکی از آن!


خبرگزاری هایازد اخبار مرتبط
یکه,تازی,علی,اف,در,اوراسیا/,پایان,تراژدی,آذربایجان,و,ارمنستان , یکه تازی علی اف در اوراسیا/ پایان تراژدی آذربایجان و ارمنستان
یکه تازی علی اف در اوراسیا/ پایان تراژدی آذربایجان و ارمنستان
اقتصادنیوز: به باور ناظران انتخاب آذربایجان به عنوان میزبان بعدی نشست آب و هوایی «کاپ» و عقب نشینی ارمنستان از خواست خود در کنار مولفه هایی چون توافق دو بازیگر در باب آزادی زندانی ها، نشان از آن دارد که صلح احتمالی در منطقه قفقاز و قره باغ در دست است. این در حالی است که آذربایجان در حال تبدیل شدن به قدرتی نوظهور در آسیای میانه است.
شوک,به,کمپین,ترامپ , شوک به کمپین ترامپ
شوک به کمپین ترامپ
تصمیم دادگاه عالی کلرادو مبنی بر رد‌صلاحیت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا از شرکت در انتخابات مقدماتی این ایالت، واکنش‌ شدید اعضای کنگره در هر دو حزب را برانگیخت. دادگاه عالی کلرادو حکم داد که دونالد ترامپ واجد شرایط حضور در انتخابات مقدماتی این ایالت نیست. این حکم با چهار رأی موافق در مقابل سه رأی مخالف صادر شد و کلرادو را به اولین و فعلا تنها ایالتی تبدیل می‌کند که ترامپ را از حضور در انتخابات مقدماتی ایالت منع می‌کند.
کشتی,های,تجاری,فرزند,و,دوستان,اردوغان,در,راه,اسرائیل , کشتی های تجاری فرزند و دوستان اردوغان در راه اسرائیل
کشتی های تجاری فرزند و دوستان اردوغان در راه اسرائیل
بیشتر ترک‌هایی که روابط گستردۀ تجاری با اسرائیل دارند، از نزدیکان اردوغان و حزب «عدالت و توسعه» هستند. متین جهان، نام بعضی از بازرگانان و سرمایه داران ترک را که با اسرائیل داد و ستد گستردۀ تجاری دارند افشا کرده است. احمد بوراک اردوغان، پسر ارشد رجب طیب اردوغان، صاحب شرکت دریایی «مانتا دنیزجیلیک»، و اِرکان ییلدیریم، پسر نخست وزیر پیشین ترکیه، در صدر فهرست آن بازرگانان و سرمایه داران قرار دارند.
سفر,وزیر,دفاع,آمریکا,اسرائیل,حمایتی,هشدارآمیز , سفر وزیر دفاع آمریکا به اسرائیل؛ حمایتی یا هشدارآمیز؟
سفر وزیر دفاع آمریکا به اسرائیل؛ حمایتی یا هشدارآمیز؟
وزیر دفاع آمریکا با همتا و نخست وزیر اسرائیلی دیدار کرد و هر چند طرفین تلاش کردند اختلافات را پنهان کنند اما سخنان آنان به خوبی گویای واقعیت ناگوار برای اسرائیل بود.
پس,لرزه,اتحاد,جنینی,روسیه,چین , پس لرزه اتحاد جنینی روسیه و چین
پس لرزه اتحاد جنینی روسیه و چین
اتحاد چین و روسیه امروز برای ایالات متحده پر هزینه تر شده، بالاخص آن که این کشور بیش از هر زمان متمرکز بر خاورمیانه شده و همین گزاره می تواند مقدمه ای برای ماجراجویی چین در تایوان شود، رخدادی که جهان را یک گام دیگر به جنگ سوم نزدیک تر خواهد کرد.
ایروان,در,جستجوی,متحدی,قابل,اعتماد , ایروان در جستجوی متحدی قابل اعتماد
ایروان در جستجوی متحدی قابل اعتماد
عدم حمایت روسیه از ارمنستان در بحران قره باغ علاوه بر اینکه باعث سردی روابط ایروان و مسکو شده است، برگ برنده ای در اختیار غرب قرار داده است تا به تقویت و ثبیت جای پای خود در قفقاز بپردازد.

نظرات نویسندگان در یادداشت‌ها لزوماً بازتاب دیدگاههای «hayazd» نیست.