به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس، چرا تاریخ خواندن و توجه به سنت‌های فرهنگی خودمان از ضروری‌ترین مسائل است؟ آشنایی نسل جوان با گذشته سرزمین خود چه سودی برای آنان دارد؟ در مقابل عدم توجه نسل جدید به تاریخ و وقایع گذشته در دراز مدت چه نتایج و ثمراتی را می‌تواند برای کشور داشته باشد؟ 

برای دریافت پاسخ این سؤالات و اساساً اهمیت تاریخ، به ویژه تاریخ معاصر کشورمان با حمیدرضا اسماعیلی، نویسنده و پژوهشگر حوزه تاریخ معاصر گفت‌وگو کردیم.

اسماعیلی در ابتدا گفت: نقد به تلقی نسل جدید نسبت به تاریخ را باید در نقدمان به تلقی نظام آموزشی نسبت به این مقوله پیگیری کنیم. آن چیزی که امروز به اسم تاریخ در مدرسه یا دانشگاه به دانش آموز و دانشجو تدریس می‌شود، صحبت سریع و کلی از یک سری وقایع مشخص است. این تصویرسازی از تاریخ که برای جوانان شکل گرفته، اساسا تصویر تمام قدی از تاریخ نیست.

وی افزود: نبود تلقی صحیح از تاریخ در نظام آموزشی و نظام رسانه‌ای موجب شده افراد ضرورت توجه و اهمیت مطالعه تاریخ را درک نکنند و اگر قرار است این موضوع آسیب‌شناسی و تصحیح شود باید در وهله اول، نگرش نظام آموزشی ما به تاریخ عوض شود.البته ناگفته نماند امروزه تا حدی ضرورت تاریخ برای نخبگان و عموم جامعه دانسته شده است، اما باید بیش از این باشد.

تعریف صحیح از تاریخ

او اشاره کرد: حال در اینجا لازم است یک تعریف و تلقی صحیح از تاریخ را بیان کنیم. در ابتدای امر آن تلقی ناصحیح مرسوم را می‌گویم، تا بعد حقیقت امر تاریخ روشن شود. در آن تلقی ناصحیح، معمولاً تاریخ پرداختن به زندگی شاهان و سلسله‌های پادشاهی است یا نهایتا در دوران معاصر در رویدادهایی مثل نهضت نفت، مشروطه، انقلاب اسلامی و... خلاصه می‌شود که تاریخ را تبدیل به یک کلیشه و امری تکراری کرده است، اما حقیقت آن است که تاریخ به معنای یک رویکرد علمی و تحلیلی به داده‌ها و اطلاعات بوده و وسعتش به اندازه تمام زندگی بشر است. تاریخ خلاصه شده در امور سیاسی یا سلسله پادشاهی نیست. در اهمیت تاریخ باید گفته شود امروز بسیاری از مکاتب فلسفی و معرفت‌شناسی جهان فهم یک پدیده را بدون درک تاریخ و دانستن سیر آن عبث می‌دانند. مثلا ما برای اینکه جامعه ایرانی در سال ۱۴٠۲ را بشناسیم، ناگزیریم تاریخ دهه‌های گذشته ایران را خوب بشناسیم. توجه به تاریخ در اصل توجه به تجربه بشر است.

اسماعیلی گفت: تاریخ را می‌توان در سه سطح مطرح کرد؛ اولین آن تاریخ به مثابه یک روش است. مثلا ما برای فهم یک پدیده به تاریخ رجوع می‌کنیم. دومین سطح، تاریخ به عنوان یک موضوع است. در اینجا یک مسأله تاریخی مورد بحث قرار می‌گیرد مثل تاریخ پوشش در ایران و سومین سطح، نگاه به تاریخ به عنوان یک سطح راهبردی است که در آینده‌پژوهی و مطالعات کلان سیاسی مورد توجه قرار می‌گیرد. عرض کردم که تاریخ، یک نگاه روشمند به داده‌ها و اطلاعات است. حال با این نگرش باید گفت مردمی که از تاریخ به دور هستند در اصل نسبت به اطلاعات خودشان بی‌توجه بوده و تحلیل صحیحی از تجربیاتشان ندارند.

وی افزود: مثلا یکی از کشورهایی که به شدت به تاریخ بها داد، هرچند آن را در موضع منفی به کار گرفت، انگلستان بود. نگاه رئالیستی و واقع‌گرایانه انگلیسی‌ها به جهان هستی برآمده از تأثر آنان از تاریخ است. سیاستمداران انگلیسی مثل «سرجان ملکم» که به ایران آمد تا ماموریت‌هایش را به سرانجام برساند به شدت درگیری و توجه به تاریخ داشته‌اند. نگاه تاریخی به موضوعات سیاسی و مسائل جهان، همچنین تاریخ‌دان بودن رجل سیاسی این کشور یکی از دلایلی بود که انگلستان در رسیدن به اهداف خود موفق بود.

راز پیشرفت هر کشوری توجه به تاریخ است

این پژوهشگر تاریخ در انتها بیان کرد: ملتی که به دنبال پیشرفت است، چاره‌ای جز توجه به تاریخ ندارد؛ چرا که از این طریق می‌تواند نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کرده و استعدادها را کشف کند. اگر نخبگان، ضرورت تاریخ را فهم کردند، به سطح جامعه هم این ضرورت منتقل می‌شود و تبدیل به یک فرهنگ عمومی خواهد شد، اما اگر این مهم صورت نگرفت، همچنان باید آزمون و خطاوارانه جلو رفت. نقد بی‌توجهی نسبت به تاریخ در ابتدا معطوف به نخبگان است. بی‌مهری آنان موجب شد که عموم جامعه نسبت به تاریخ بی‌توجه شود.