یک روز پس از سفر«آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان به تهران، «خلف خلف‌اف»، دستیار «الهام علی‌اف»، رئیس‌جمهور آذربایجان در امور ویژه نیز شب گذشته راهی ایران شد؛ دو مقام از دو کشور طرف تنش که تلاش می‌کنند از طریق رایزنی با کشورهای مهم و اثرگذار مرتبط با بحران جاری در منطقه وزن کشی کنند. تنش بر سر قفقاز که منطقه‌ای استراتژیک و هم مرز با ایران در شمال غربی به شمار می‌آید که پس از آغاز جنگ دوم جمهوری‌آذربایجان با ارمنستان در نوامبر 2020 بار دیگر روزهای
ناآرام و حساسی را سپری می‌کند؛ تنش‌هایی که ریشه در تغییر موقعیت قدرت جمهوری آذربایجان و گام‌های تدریجی به سمت اهداف بلندپروازانه در این حوزه و از سوی دیگر متزلزل شدن موقعیت ارمنستان در این منطقه دارد.
رد هرگونه کریدور ادعایی
اقدامات به عمل آمده از سوی باکو در وضعیت کنونی، چشم‌انداز یک درگیری نظامی جدی با ارمنستان را به تصویر کشید؛ این اقدامات متأثر از هدفی است که از یک سو قرار دادن ارمنستان در بن‌بست پذیرش شرایط جمهوری‌آذربایجان را دنبال می‌کند و از سوی دیگر به دنبال تصرف کامل قره‌باغ و ایجاد کریدور ادعایی «زنگزور» و از میان بردن نقطه اتصال ایران به خاک اروپاست. این در حالی است که تهدید و انسداد مرز زمینی مشترک 38 کیلومتری ایران و ارمنستان در نتیجه تفسیر حداکثری باکو از کریدور ادعایی است که موجب شده مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان بارها در معرض تنش و تهدید قرار بگیرد. بویژه که الهام علی اف، رئیس‌جمهور آذربایجان بارها تهدید به اقدام نظامی برای بازگشایی کریدور زنگزور کرده است. در چنین شرایطی است که تهران قاطعانه از رد هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی و کریدوری دفاع و ضمن هشدار به عوامل دخیل، درباره آن رایزنی می‌کند.

تبعات دالان ادعایی
ایران در کنار گرجستان، یکی از دو همسایه ارمنستان است که با این کشور قفقاز جنوبی، روابط سیاسی متعارفی را تجربه می‌کند و با توجه به ظرفیت بالای صادراتی ایران، ارمنستان بازار مناسبی برای صادرات کالاهای ایرانی به شمار می‌رود. این در حالی است که با تهدید مرز تاریخی ایران و ارمنستان تحت عنوان احداث کریدور ادعایی «زنگزور» مسیرهای اتصالی ایران در شمال و شمال غربی به سمت اروپا برای صادرات و واردات، منحصراً در اختیار جمهوری آذربایجان و ترکیه قرار خواهد گرفت و طبیعتاً مواضع روشن ایران در نفی این تلاش‌ها را در پی داشته است.

جلوگیری ایران از ناامنی حضور بیگانگان
نکته مهمتر اما آنجاست که این اهداف می‌تواند به تغییر موازنه قوا در منطقه قفقاز بینجامد که در آن زمینه برای نقش آفرینی تل آویو و واشنگتن بیش از پیش فراهم خواهد شد. این در حالی است که رویکرد رژیم صهیونیستی در منطقه قفقاز، بر راهبرد جنگ و ناامنی متمرکز شده است. ایالات متحده نیز به عنوان اصلی‌ترین حامی ایجاد بحران‌های مستمر در حوزه پیرامونی روسیه و ایران، پشتیبان این راهبرد پرهزینه است و در این مسیر ترغیب باکو و آنکارا حرکت می‌کند. در چهارچوب این تصویر کلان، کریدور «زنگزور» به عنوان بخشی از مسیر ترانزیتی و عبوری ترکیه به عنوان عضو پیمان ناتو به منطقه قفقاز و دریای خزر در مجاورت مرزهای شمال غربی ایران مورد توجه قرار می‌گیرد.
افزون بر همه اینها حضور نیروهای تکفیری، تروریستی و نیابتی در قفقاز از دیگر محورهای نگرانی ایران است که با تشدید تنش‌های مرزی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان می‌تواند موجب وقوع بحران‌های مرزی توسط نیروهای نیابتی در مجاورت شمال غرب کشور شود. در چنین شرایطی طبیعی است حفظ وضع موجود در مرزهای شمالی کشور، موضع اصولی جمهوری اسلامی باشد؛ موضعی عملی که از طریق کانال‌های رسمی و غیر رسمی به گوش مسئولان باکو و کشورهای دخیل در این بحران رسیده است.

فرمت 3+3
تهران علاوه بر رایزنی‌های دیپلماتیک دوجانبه پیرامون تحولات قفقاز و هشدارهایی که از طریق مانورهای گسترده نظامی به طرف‌های درگیر فرستاده است، از مدت‌ها پیش طیف گسترده‌ای از روندهای سیاسی و دیپلماتیک را در قالب مذاکرات 3+3(گرجستان، ارمنستان، جمهوری‌آذربایجان به همراه روسیه، ایران و ترکیه) در دستورکار قرار داده است. رویکرد کنونی و آتی جمهوری اسلامی در مناقشه قره باغ به نوعی اثرگذاری در معادلات منطقه، حفظ وضعیت موجود در مرزها، تأکید بر ضرورت حفظ صلح و ثبات و توسل به راهکارهای مسالمت‌آمیز و مذاکره در حل و فصل مناقشه است. این در حالی است که بازیگرانی همچون رژیم صهیونیستی و امریکا در نقطه مقابل فرمت «3+3» قرار گرفته و آماده افزودن بر سطح حمایت‌های خود از باکو هستند تا اصل بحران و تنش در قفقاز به قوت خود باقی بماند. حال آنکه تمرکز بر ساختار 3+3 و اعتنای جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان به این روند دیپلماتیک، مهم‌ترین پیش‌شرط تحقق صلح و همکاری پایدار و فرصت‌ساز در قفقاز به شمار می‌آید.
با وجود این کشورهای حاضر در اجلاس‌های پیشین فرمت 3+3، تاکنون نتوانسته‌اند به یک نقطه عزیمت در مسیر حل و فصل موضوعات اختلافی در قفقاز برسند. این در حالی است که به‌واسطه تلاش‌های دیپلماتیک مقام‌های ایرانی که بویژه در حاشیه مجمع عمومی اخیر در سازمان ملل صورت گرفت، یک اجماع نسبی پیرامون برگزاری این نشست در تهران پدیدار شده که تاریخ برگزاری آن متعاقباً از کانال‌های رسمی اعلام خواهد شد.

 

سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری:
از چهارچوب ۳ + ۳ استقبال می‌کنیم
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری اخیر خود با اشاره به استقبال تهران از حل اختلافات ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان، تصریح کرد: «ما مخالف تغییر مرزهای بین‌المللی و ژئوپلیتیکی هستیم.» او ادامه داد: «معتقدیم که حل این اختلافات در قفقاز می‌تواند در چهارچوب گفت‌وگوهای سیاسی، استفاده از طرفیت‌های منطقه‌ای و پرهیز از دخالت بیگانگان حل و فصل شود.»
سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص اظهارات اخیر اردوغان مبنی بر کریدور «زنگزور» بیان داشت: ما با توسعه راه‌های مواصلاتی و شبکه‌های حمل و نقل به نحوی که منافع همه کشورهای منطقه را تأمین کند موافق هستیم اما در عین حال تأکید می‌کنیم که با تغییر مرزهای بین‌المللی مخالف هستیم. کنعانی بیان داشت: «از گفت‌وگوهای منطقه‌ای در چهارچوب قالب ۳ به‌علاوه ۳ و مشورت سایر کشورها استقبال می‌کنیم و آمادگی داریم برای حل مسأله قفقاز آنچه می‌توانیم را انجام دهیم.» او همچنین در خصوص سفر مشاور امنیت ملی ارمنستان به تهران افزود: «سفر مقام عالی رتبه ارمنستان به ایران در راستای استمرار تماس‌ها و گفت‌وگو‌های میان ایران با ارمنستان در خصوص مسائل دوجانبه و تحولات اخیر قفقاز است.» سخنگوی وزارت امور خارجه با بیان اینکه تحرکات نظامی در منطقه قفقاز نیز در این جلسه مطرح شد، اظهارکرد: «این دیدار فرصتی بود که ایران هم دیدگاه خودش را در خصوص استفاده از ظرفیت‌های منطقه برای حل اختلافات منطقه قفقاز مطرح کند.»